Nauka mowy jest naturalnym etapem w rozwoju każdego człowieka. W końcu dla większości osób komunikacja werbalna jest oczywistym sposobem wymiany informacji. Jednak znaczny odsetek społeczeństwa zmaga się z chorobami słuchu, co znacznie utrudnia lub uniemożliwia tej grupie komunikację słowną. Szacuje się, że niespełna milion Polaków cierpi z powodu niedosłuchu, a około pół miliona jest całkowicie głuchych. Ze względu na brak możliwości skutecznego porozumiewania się za pomocą języka mówionego osoby niesłyszące używają języka migowego.
Chcesz dowiedzieć się, czym właściwie jest język migowy? Jaka jest jego historia? Czym się charakteryzuje? Czy język migowy jest uniwersalny na całym świecie? Czy ten sposób komunikacji jest zarezerwowany tylko dla osób głuchych? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź w tym artykule.
Spis treści:
Historia powstania języka migowego
Pierwsze wzmianki o języku migowym pochodzą z XII wieku, kiedy to zobowiązany do zachowania milczenia zakon cystersów opracował sposób porozumiewania się oparty o system daktylograficzny, czyli alfabet palcowy. Giovanni Battista della Porta w roku 1562 napisał książkę, w której zawarł dokładny opis tego alfabetu.
Na przełomie XVIII i XIX wieku powstawały pierwsze szkoły dla niesłyszących, co znacząco wpłynęło na usprawnienie procesu porozumiewania się z tą grupą społeczną. Institut National de Jeunes Sourds de Paris był pierwszą szkołą umożliwiającą naukę głuchym uczniom. Otwarcie szkół i ośrodków dla osób niesłyszących doprowadziło do stworzenia uniwersalnego systemu komunikacji, który był na bieżąco rozwijany i przekazywany z pokolenia na pokolenie.
W 1817 roku także w Polsce powstała szkoła dla głuchych – Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie. Wydarzenie to zapoczątkowało rozwój podstawowego języka niesłyszących Polaków, czyli polskiego języka migowego (PJM).
Z początku w nauce języka migowego stosowano metodę czytania z ruchu warg, a miganie było zakazane i surowo karane. Miało to miejsce od połowy XIX wieku aż do lat 80. XX wieku, czyli przez ponad 100 lat. Dopiero w 1981 roku Szwecja jako pierwszy kraj na świecie usankcjonowała szwedzki język migowy i uznała go za pełnoprawny język głuchych obywateli.
Język migowy, czyli umiejętność migania
Język migowy używany jest głównie przez osoby niesłyszące lub niedosłyszące celem komunikacji bez użycia narządu słuchu. Jako język wizualno-przestrzenny polega na porozumiewaniu się za pomocą migania. Terminem tym określa się gesty wykonywane przy użyciu rąk, głowy i tułowia. Szczególnie ważnym elementem języka migowego jest również mimika twarzy.
Znaki migowe
Gesty oraz ruchy rąk wykonywane przez osobę posługującą się językiem migowym mają zdefiniowane znaczenie. Znaki te dzielą się na dwa rodzaje – znaki ideograficzne oraz znaki daktylograficzne.
Znaki ideograficzne
Ideogramy to takie gesty, które oznaczają konkretne pojęcia lub zwroty. Aby poprawnie przekazać tego typu znak, ręka osoby migającej musi być ustawiona w określonej pozycji względem ciała.
Znaki daktylograficzne
Daktylogramy oznaczają litery, liczby, działania arytmetyczne, znaki przestankowe lub skróty. Pierwsze z wymienionych przedstawiane są za pomocą alfabetu palcowego, czyli zbioru znaków migowych odpowiadających poszczególnym literom danego alfabetu.
Różnorodność języków migowych
Panuje błędne przekonanie, że istnieje tylko jeden język migowy stosowany przez całą społeczność głuchych. Tymczasem język migowy, podobnie jak język mówiony, posiada wiele wariantów. Według niektórych źródeł na całym świecie funkcjonuje około 300 odmiennych języków migowych, aczkolwiek liczba ta stale rośnie.
Zazwyczaj języki migowe mają własną gramatykę oraz słownictwo. Zdarza się jednak, że dwa identyczne języki noszą różne nazwy, na przykład język migowy serbski i język migowy chorwacki.
Języki migowe, które wykazują podobieństwa, tworzą rodziny języków. Język migowy austriacki i język migowy niemiecki mają pewne cechy wspólne, w związku z tym należą do jednej rodziny języków.
Czy istnieje międzynarodowy język migowy?
W celu usprawnienia komunikacji między osobami głuchymi z różnych rejonów świata powstał międzynarodowy język migowy – International Sign (IS). Wykorzystywany jest on głównie podczas konferencji lub oficjalnych rozmów międzynarodowych. Zatem International Sign to swego rodzaju lingua franca wśród języków migowych.
IS to język sztuczny, który (w przeciwieństwie do języka esperanto, również stworzonego w celu umożliwienia komunikacji osobom różnych narodowości) nie ma własnego systemu gramatycznego ani zasobu leksykalnego. Opiera się głównie na gestykulacji, która nabiera określonego znaczenia w konkretnym kontekście. Z tego względu często stosowaną praktyką jest ilustrowanie wypowiedzi za pomocą kilku gestów, aby mieć pewność, że adresat w pełni zrozumiał jej przekaz.
Polski język migowy
Środowisko osób niesłyszących w Polsce posługuje się polskim językiem migowym (PJM). Jest to także pierwszy język, którego uczą się dzieci osób głuchych w Polsce.
Polski język migowy jest inspirowany francuskim językiem migowym, którego twórcą był Charles-Michel de L’Épée – pionier edukacji osób niesłyszących we Francji. Cechą wspólną tych dwóch odmian języka migowego jest stosowanie jednoręcznego alfabetu manualnego.
Struktura PJM
Polski język migowy zdecydowanie różni się od polskiego języka mówionego, zwłaszcza w kontekście struktury gramatycznej. PJM charakteryzuje się także swoistą fonologią, morfologią oraz składnią.
Rzeczą, która wyróżnia fonologię polskiego języka migowego, jest brak dźwiękowych odpowiedników fonemów (głosek). W zamian za to występują ich realizacje wizualne, czyli abstrakcyjne reprezentacje cech dystynktywnych.
PJM dysponuje bogatą morfologią, zarówno w odniesieniu do mechanizmów fleksyjnych, jak i derywacyjnych. W przeciwieństwie do polszczyzny mówionej w PJM nie ma odmiany przez przypadki, ale występują inne kategorie fleksyjne, np. kategoria inkluzywności-ekskluzywności.
W odniesieniu do składni w długich zdaniach dominuje szyk SVO (skrót od angielskiego subject–verb–object, czyli podmiot-orzeczenie-dopełniacz), natomiast w krótszych zdaniach zwykle występuje szyk SOV.
Należy zaznaczyć, że w polskim języku migowym dużą rolę odgrywa niemanualność. Do elementów niemanualnych należą komunikaty wysyłane poprzez ułożenie głowy i tułowia, a także mimika twarzy.
Dzięki możliwości nadawania komunikatów za pomocą gestów i mimiki osoba niesłysząca może jednocześnie pokazywać kilka znaków migowych.
Warto również wspomnieć, że PJM umożliwia jego użytkownikom sprawny przekaz informacji, nawet jeżeli wysłany przez nich komunikat zawiera złożone frazy lub specjalistyczne pojęcia. Co ciekawe, w polskim języku migowym występują także wulgaryzmy.
Systemy zapisu języków migowych
Na przestrzeni lat powstało kilka systemów pisma dla języków migowych. Najważniejsze z nich to:
- System Bébiana – pierwszy system zapisu języka migowego, który powstał w 1825 roku we Francji.
- SignWriting – jeden z najbardziej popularnych systemów zapisu dowolnego języka migowego. Został utworzony w 1974 roku.
- ASL-phabet – system zapisu zaprojektowany dla dzieci uczących się ASL (amerykańskiego języka migowego).
- HamNoSys (Hamburg Notation System for Sing Languaes) – system stosowany w publikacjach naukowych.
- Notacja Stokoe’a – używana głównie do zapisu ASL, ale znajduje również zastosowanie w innych językach migowych.
Język migowy – narzędzie tylko dla niesłyszących?
Wbrew pozorom osoby głuche lub niedosłyszące nie są jedynymi użytkownikami języka migowego. Dziecko głuchych rodziców w sposób naturalny nabywa umiejętność posługiwania się tym językiem, nawet jeżeli samo nie ma wad słuchu. Język migowy rodziców jest pierwszym językiem dziecka, którym to posługuje się, zanim nauczy się języka mówionego.
W przypadku, kiedy w rodzinie lub najbliższym otoczeniu pojawia się osoba głucha, jej bliscy zazwyczaj uczą się języka migowego w celu skutecznej komunikacji.
Z kolei niektórzy podejmują naukę tego języka, ponieważ jest on dla nich interesujący lub chcą zostać tłumaczami. A więc jak nauczyć się języka migowego?
Nauka języka migowego
Miganie wydaje się skomplikowanym procesem, w którym udział biorą nie tylko dłonie, ale również głowa i tułowie. Z tego względu osoba początkująca może mieć trudności w poprawnym skoordynowaniu ruchu całego ciała oraz mimiki, co może okazać się nieco deprymujące.
Jak zacząć?
Niemniej, tak jak w przypadku języków obcych, naukę języka migowego najlepiej zacząć od podstaw. Dobrym pomysłem będzie przyswajanie sobie pojedynczych fraz, przykładowo wypowiadanego na powitanie „dzień dobry” czy służącego pożegnaniu „do widzenia”. Z kilkunastu wyrażeń jesteśmy w stanie ułożyć pełną wypowiedź, która pozwoli na przeprowadzenie krótkiej rozmowy z osobą niesłyszącą.
Naturalnie, im więcej znaków migowych poznasz, tym łatwiej będzie Ci porozumiewać się w języku migowym. Praktyka czyni mistrza! Z czasem synchronizowanie znaków migowych będzie Ci przychodzić naturalnie, co pozwoli na swobodną komunikację.
Samodzielna nauka języka migowego
W Internecie regularnie publikowane są materiały służące do samodzielnej nauki języka migowego. Występują one w formie filmików ilustrujących konkretne znaki migowe. Materiały wideo są udostępniane przez ekspertów za darmo, można je znaleźć w popularnych serwisach internetowych, np. YouTube. Niewątpliwie ten sposób nauki jest wyjątkowo przystępny, ponieważ pozwala na zatrzymanie filmu w dowolnym momencie, a także na odtwarzanie go dowolną ilość razy.
Kurs języka migowego
Biorąc pod uwagę złożoność języka migowego, warto rozważyć udział w profesjonalnych kursach prowadzonych przez doświadczonych nauczycieli. Ze względu na wizualno-przestrzenny charakter języka migowego takie zajęcia odbywają się głównie stacjonarnie. Współpraca z osobą biegle posługującą się językiem głuchych umożliwi opanowanie prawidłowego sposobu gestykulacji, a co za tym idzie efektywną naukę.
Jeżeli chciałbyś również podjąć naukę innego języka – koniecznie przejrzyj pozostałe zakładki na naszej stronie. Oferujemy kursy indywidualne i grupowe w zakresie języka angielskiego, francuskiego, niemieckiego i wielu innych. Zapraszamy!