Dożynki to ludowe święto obchodzone po zakończeniu żniw. Wiąże się z podziękowaniem za zakończenie żniw i prac polowych. Przybiera charakter religijny, ludowy lub świecki.
Dożynki obchodzimy do dzisiaj, jednak święto plonów ma bardzo długą tradycję. Jeżeli chcielibyście dowiedzieć się więcej o historii dożynek i zwyczajach związanych z nimi, zachęcamy do lektury tego artykułu.
Kiedy obchodzi się dożynki?
W przeszłości dożynki przypadały na dzień równonocy jesiennej, 23 września, czyli pierwszy dzień jesieni. Dziś obchodzi się je wcześniej. Przeważnie uroczystości dożynkowe odbywają się w jedną z sobót lub niedziel pod koniec sierpnia bądź na początku września po zakończeniu żniw.
Szczegółowe informacje dotyczące obchodów dożynek w konkretnych miejscowościach można znaleźć na stronach internetowych gmin i w lokalnej prasie.
Historia dożynek
Słowiańskie święto plonów
Historia dożynek sięga czasów przedchrześcijańskich. Były one praktykowane przez plemiona słowiańskie i bałtyckie. Początkowo wiązały się prawdopodobnie z kultem roślin, a później z rolnictwem.
W różnych regionach Polski dożynki przybierały odmienne nazwy. Określano je między innymi jako wieńcowe, obrzynki, wyżynki czy wieniec. Z kolei na Śląsku opolskim przyjęła się nazwa żniwniok.
Dożynki w XVI wieku i w okresie międzywojennym
W XVI w. tradycja obchodów dożynek zagościła w majątkach ziemskich. Były one nagrodą za wykonaną pracę przy żniwach oraz plony dla żniwiarzy, czyli pracowników najemnych i służby folwarcznej.
Z kolei w okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki gminne, parafialne oraz powiatowe, prowadzone przez Kościoł, samorządy i kółka rolnicze.
Dożynki w czasach PRL-u
W czasach PRL-u obchody dożynek miały charakter propagandowy i polityczny. Ich zadaniem było wzmacnianie obrazu „sojuszu robotniczo-chłopskiego”. Uroczystościom przewodzili wtedy przedstawiciele władzy. Wyrażano poparcie dla polityki rolnej i władzy. Mimo tego zachowywano część zwyczajów dożynkowych, a obchodom często towarzyszyły festyny ludowe.
Dożynki – zwyczaje
Przez setki lat wykształciło się wiele zwyczajów związanych z dożynkami. Ich głównym celem było podziękowanie za plony i prośba o urodzaj w następnym roku.
Wieńce dożynkowe
Obchody dożynek rozpoczynano wiciem wieńca o kształcie koła bądź korony. Wyplatano go z kłosów zbóż pozostawionych na polu i ozdabiano owocami, kwiatami czy owocami czerwonej jarzębiny. W przeszłości w wieńcu umieszczano żywe, a później również sztuczne małe gąski, koguty lub kaczęta, co miało zapewnić zdrowy przychówek gospodarski. Czasami wieniec ten nazywano „plonem”.
Po wypleceniu najlepsza żniwiarka, z towarzyszącym jej orszakiem żniwiarzy, na głowie lub w wyciągniętych ramionach zanosiła wieniec do poświęcenia w Kościele. Był on przechowywany w stodole do nowego siewu w kolejnym roku. Ziarno, które się z niego wykruszyło, umieszczano w workach z ziarnem siewnym dla zapewnienia urodzaju.
Ostatnia kępa
Po żniwach na pustym polu pozostawiano ostatnią kępę lub pas zboża. Miało to zapewnić ciągłość plonów. Tradycja ta ma różne nazwy, zależnie od regionu. Przykładowo na kresach wschodnich ostatnie kłosy zbóż nazywano perepełką, w Małopolsce – kozą, na Podlasiu Mazowszu – przepiórką, a w Poznańskiem – pępkiem lub pępem.
Później były one uroczyście ścinane przez najlepszego kośnika, aby żniwiarki mogły wypleść z nich wieniec.
Poza tym podczas dożynek odbywały się biesiady wraz z poczęstunkiem i tańcami. Kiedyś poprzedzały je rytualne obrzędy oraz modlitwy.
Dożynki współcześnie
W wielu miejscach w Polsce dożynki obchodzi się również współcześnie. Przyjmują one różny charakter – religijny, świecki lub ludowy – i łączą się z zabawami.
Uroczystości prowadzą starosta i starościna dożynkowi. Na początek wnoszone są wieńce dożynkowe, a później prowadzący wręczają gospodarzowi dożynek – którym jest zazwyczaj ksiądz lub przedstawiciel lokalnych władz – bochen chleba.
Później składane są symboliczne dary, często będące sposobem na prezentację osiągnięć rolników w danym roku. Często obchodom towarzyszy także festyn.
Święto plonów w Niemczech i Szwajcarii
Święto plonów podobne do dożynek celebruje się także za naszą zachodnią granicą, w Niemczech i Szwajcarii. Obchody noszą tam nazwę Erntedankfest, a więc dosłownie święta dziękczynienia za plony. Mają miejsce później niż w Polsce, bo pod koniec września lub z początkiem października.
Do zwyczajów związanych ze świętem należą procesje oraz wyplatanie korony ze zbóż, podobnej do polskiego wieńca dożynkowego.
A może i Wy uczycie się języka niemieckiego? Jeśli jesteście zainteresowani szlifowaniem swoich umiejętności na kursie językowym i przy okazji poszerzaniem wiedzy na temat kultury kraju naszych sąsiadów, koniecznie zajrzyjcie od oferty naszej szkoły językowej!
Dożynki – podsumowanie
Braliście kiedyś udział w uroczystościach dożynkowych? Może jesteście z miasta i nigdy nie zetknęliście się z tym świętem?
Dożynki to święto o długiej tradycji, które jest obchodzone także dziś w wielu gminach w Polsce. Informacje dotyczące uroczystości można znaleźć między innymi na stronach internetowych i mediach społecznościowych gmin.
Warto pamiętać o tradycji święta plonów, które tak wiele mówi o historii naszych przodków i w następnym roku wziąć udział w jego obchodach!