Aby wygrać dyskusję, nie wystarczy mieć rację. Wiedzieli o tym już, biegli w sztuce przekonywania, greccy filozofowie. To z ich języka pochodzi nazwa kontrowersyjnego sposobu prowadzenia sporów – „erystyka” od eristikós, czyli kłótliwy.
Erystyka to sztuka prowadzenia dyskusji w celu przekonania rozmówcy do własnych racji. Dopuszczalne jest w niej użycie argumentacji dezorientującej drugą osobę, aby w ten sposób osiągnąć założone cele. Najczęściej stosuje się ją w sytuacjach, gdy dwa różne stanowiska są ze sobą sprzeczne. Sprawdź, jak się przed nią bronić.
Spis treści:
Czym jest erystyka?
Historia erystyki jest ściśle związana z filozofią grecką. Z biegłości w sztuce prowadzenia sporów słynęli przede wszystkim sofiści. Wygłaszane przez nich przemówienia sądowe i polityczne charakteryzowały się wyższością formy nad treścią.
Charakterystycznym zabiegiem w starożytnej erystyce było zadawanie pytań i udzielanie na nie odpowiedzi. Pozwalało to obalać stanowisko przeciwnika bez brania pod uwagę prawdy. Wystarczyło znaleźć pasujące argumenty i wykorzystać je jako punkt do dalszej dyskusji. Liczyło się tylko osiągnięcie celu. Dla wielu erystyka to nie sztuka prowadzenia sporów, a manipulacji.
Zbiór chwytów erystycznych
Chwyty erystyczne zastępują jakościowe argumenty. Ich celem jest odwrócenie uwagi od prawdy i skupienie uwagi na argumentach, na których zależy Twojemu przeciwnikowi w dyskusji. Poznaj je, a nauczysz się przed nimi właściwie bronić.
Atak osobisty (argumentum ad personam)
Może się zdarzyć, że Twój rozmówca postanowi przenieść dyskusję na inny tor i użyć zwrotów, które odnoszą się bezpośrednio do Ciebie, a nie do sedna sprawy. Celem takiego zabiegu jest wywołanie w Tobie gwałtownej reakcji. Powinna ona wytrącić Cię z równowagi i pozbawić logicznych argumentów.
Niekiedy argumentum ad personam przyjmuje bardzo prymitywny wymiar. Posługują się nim osoby grubiańskie, które atakują prostackimi zwrotami w rodzaju: „tylko idiota może tak myśleć”, „chyba zwariowałeś, skoro tak mówisz”. Mogą one zakwestionować Twoją inteligencję, a nawet wyrazić zwątpienie w zdrowie psychiczne („takie myślenie świadczy o poważnych problemach psychicznych”).
W takiej sytuacji zachowaj spokój. Twoja równowaga będzie rażąco kontrastować z zachowaniem przeciwnika. To Ty wypadniesz lepiej w oczach obserwujących osób. Zastosuj umiejętną obronę słowną. Spróbuj nakierować dyskusję na właściwe tory:
- „Ataki osobiste nie przyczyniają się do rozwiązania tej kwestii. Proszę, skupmy się na problemie”.
- „Nie będę kontynuował tej rozmowy, jeśli pozostanie na poziomie osobistych ataków”.
- „Szkoda, że dyskusja zeszła na tak osobisty poziom. Czy możemy wrócić na właściwe tory?”
- „Rozumiem, że ten temat budzi emocje, ale proponuję skupić się na rzeczywistym problemie”.
Niekiedy atak na osobę jest bardziej zawoalowany i nie dotyczy Cię osobiście. Może to być:
- atak na płeć – „twoje argumenty są takie emocjonalne, typowe dla kobiet”, „jako mężczyźnie trudno ci będzie zrozumieć tak subtelny problem”;
- atak na wykształcenie – „osoba z tak ograniczonym wykształceniem nie ma odpowiednich kwalifikacji, aby wypowiadać się w tej sprawie”, „nie masz wykształcenia w tej dziedzinie, więc twoje argumenty są mało wiarygodne”;
- atak na pochodzenie – „ktoś wychowany w takim środowisku jak ty nie ma szans na zrozumienie tej skomplikowanej kwestii”, „wychowanie na wsi tłumaczy, dlaczego masz takie, a nie inne poglądy”;
- atak na moralność – „osoba, która była zaangażowana w takie działania, nie ma prawa wygłaszać opinii na tematy moralne”, „biorąc pod uwagę twoją przeszłość, trudno wziąć na poważnie twoje argumenty dotyczące etyki”;
- atak na wygląd – „ktoś, kto ubiera się w szorty, nie może być traktowany poważnie w tej dyskusji”, „twój wygląd zewnętrzny już mówi wiele o braku profesjonalizmu”;
- atak na zdolności umysłowe – „nie wydaje mi się, aby twoje zdolności intelektualne pozwalały zrozumieć ten problem”, „twoje ograniczone zdolności analityczne są oczywiste, więc nie ma sensu dyskutować z tobą na ten temat”.
Również w tym wypadku lepiej nie wchodzić w dyskusję na temat krzywdzących poglądów, które prezentuje druga osoba, ale stanowczo powrócić do sedna rozmowy.
Podważanie intencji mówiącego
Przeciwnik w dyskusji może odnieść się do Twoich intencji, a nie do treści Twojego komunikatu. To wygodny sposób, aby przechylić szalę rozmowy na drugą stronę. Zazwyczaj przejawia się to tak:
- sugerowanie osobistych korzyści – „twoje stanowisko w tej sprawie jest wyraźnie podyktowane chęcią zarobienia pieniędzy”, „jedyne, co cię interesuje, to zysk, a nie prawdziwe rozwiązanie problemu”;
- sugerowanie ukrytych motywów – „mówisz tak, ponieważ masz ukryte powiązania, o których nie chcesz powiedzieć otwarcie”, „twoje poparcie dla tej polityki energetycznej nie wynika z troski o środowisko, lecz jest uwarunkowane twoimi związkami z przemysłem paliwowym”;
- wzmianki ideologiczne – „twoje poglądy są typowe dla osób o lewicowych przekonaniach politycznych”, „twoje wypowiedzi odzwierciedlają jedynie propagandę, a nie rzeczywiste fakty”;
- sugerowanie osobistej antypatii lub sympatii – „twoja argumentacja wynika raczej z osobistej niechęci do tej osoby niż z obiektywnych przesłanek”, „bronisz tego stanowiska tylko dlatego, że jest to osoba z twojego kręgu znajomych”;
- wyciąganie faktów z przeszłości – „twoje obecne stanowisko jest sprzeczne z tym, co mówiłeś wcześniej, więc jakie są twoje prawdziwe motywy?”, „w przeszłości wielokrotnie zmieniałeś zdanie w podobnych sprawach, więc jak możemy wierzyć twoim obecnym intencjom?”.
W ramach skutecznej obrony na taki zarzut erystyczny możesz zgodzić się na zarzut, odwrócić argument i natychmiast powrócić do rzeczywistego tematu dyskusji.
Przykład 1:
A: „Potrzebujemy większych inwestycji w odnawialne źródła energii”.
B: „Mówisz tak, bo prowadzisz firmę związaną z energią odnawialną”.
A: „Rzeczywiście, moje doświadczenie w branży pozwala mi lepiej zrozumieć potencjał tych źródeł i ich znaczenie dla przyszłości”.
Przykład 2:
A: „Miasto powinno rozbudować siatkę ścieżek rowerowych”.
B: „Mówisz tak, bo sam jeździsz na rowerze”.
A: „Faktycznie, korzystam z roweru, ale rozbudowa infrastruktury rowerowej przyniesie korzyści wszystkim mieszkańcom, niezależnie od ich preferencji transportowych”.
Wyśmiewanie niewiedzy
Wyśmiewanie niewiedzy polega na drwieniu z braku wiedzy lub doświadczenia przeciwnika w danej dziedzinie. Ta forma ataku dyskredytuje osobę poprzez podkreślenie jej rzekomego braku kompetencji. Stosuje się ją w celu obniżenia wiarygodności argumentów rozmówcy:
- „Naprawdę? Nie słyszałeś tego pojęcia? To podstawowa wiedza, której każdy powinien być świadom”.
- „Nie znasz wyników najnowszych badań dotyczących skuteczności szczepionek? To dość żenujące, że wypowiadasz się na ten temat bez podstawowej wiedzy”.
Ta strategia ma na celu zastraszenie i zniechęcenie przeciwnika do dalszej wymiany argumentów. Pamiętaj, że nie musisz wiedzieć wszystkiego na każdy temat. Jest to po prostu niemożliwe. Śmiało dopytuj się o kwestie, których nie rozumiesz. Być może to rozmówca opowiada rzeczy wyssane z palca. W ramach obrony możesz użyć takiej argumentacji:
Przykład 1:
Atak: „Nie znasz nawet podstawowych faktów, więc jak możesz się wypowiadać?”
Odpowiedź: „Zgadza się, zawsze jest coś nowego do nauczenia. Jednak moje argumenty opieram na… [przytocz konkretne dane lub sytuację]”.
Przykład 2:
Atak: „Nie wiesz nic o ekonomii, jak możesz wypowiadać się na ten temat?”
Odpowiedź: „Moja wiedza w tej dziedzinie może być ograniczona, ale skupmy się na faktach, które tutaj omawiamy. Czy możesz podzielić się swoim punktem widzenia?”
Sofizmat rozszerzenia
Sofizmat rozszerzenia przekształca twierdzenie przeciwnika w przesadzony sposób. Sprawia to, że staje się on łatwy do zaatakowania, ale nie odzwierciedla faktycznego stanowiska tej osoby. Ta technika wypacza wersję argumentu drugiej strony, aby następnie ją obalić.
Przykład 1:
Oryginalny argument: „Powinniśmy rozważyć wprowadzenie bardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących emisji spalin”.
Sofizmat rozszerzenia: „Chcesz całkowicie zakazać samochodów i zmusić wszystkich do poruszania się na rowerach”.
Przykład 2:
Oryginalny argument: „Należy zwiększyć finansowanie szkół publicznych”.
Sofizmat rozszerzenia: „Naprawdę uważasz, że prywatne szkoły powinny być całkowicie zlikwidowane?”
Taka strategia wprowadza nieporozumienie do dyskusji i odwraca uwagę od merytorycznej wymiany argumentów. Nie wchodź w pułapkę obrony przed przesadzonymi lub fałszywymi interpretacjami Twoich wypowiedzi. Zamiast tego:
- wyjaśnij swój punkt widzenia – „Widzę, że moje słowa zostały źle zinterpretowane. Pozwól, że wyjaśnię – mój argument dotyczy konkretnie…”.
- pokaż, że rozumiesz technikę przeciwnika – „To, co przedstawiłeś, jest przesadną interpretacją moich słów. Proszę, skupmy się na tym, co faktycznie powiedziałem”.
- zapytaj o źródło argumentu – „Możesz wskazać, w którym momencie wyraziłem taką opinię? Chciałbym to wyjaśnić”.
Niezależnie od wybranej metody zachowaj spokój.
Cherry picking
Cherry picking polega na wykorzystaniu wybiórczych danych w dyskusji. Przeciwnik wybiera tylko te informacje, które pasują do jego tezy, a jednocześnie ignoruje inne, które ją podważają. Taki sposób dyskusji pokazuje jednostronny punkt widzenia. Oto dwa przykłady:
- Pokazanie wyników badania, które wykazuje, że w ostatnim roku nie odnotowano znaczącego wzrostu średniej temperatury na świecie. Zignorowanie szerszego kontekstu – ominięcie informacji, że badania naukowe z ostatnich dziesięcioleci konsekwentnie wykazują długoterminowy trend wzrostu temperatury na świecie.
- Zaprezentowanie wyników badań, które wykazały, że nauczanie online jest równie efektywne co tradycyjne metody. Nieuwzględnienie innych badań wskazujących na problemy związane z zaangażowaniem uczniów i skutecznością nauczania zdalnego w niektórych grupach wiekowych.
Technika cherry picking przedstawia niepełny obraz sytuacji. Wprowadza w błąd i uniemożliwia pełne zrozumienie tematu. Będąc po przeciwnej stronie w dyskusji, powinieneś wykazać, że podana argumentacja jest jednostronna. Zrobisz to:
- wskazując na pominięte informacje –„Zgadza się, to badanie pasuje do Twojej argumentacji, ale istnieje również wiele innych badań, które prezentują odmienne wyniki. Musimy wziąć je wszystkie pod uwagę, aby mieć pełen obraz sytuacji”.
- pytając o metodologię i źródła – „Czy możesz podać źródła, z których czerpiesz te dane?”
- prezentując własny zestaw danych – „Oto kilka dodatkowych badań, które dają szersze spojrzenie na ten temat i przedstawiają bardziej zróżnicowany obraz sytuacji”.
Argumentum ad populum
Argumentum ad populum to technika perswazji polegająca na odwołaniu się do powszechnych opinii, upodobań lub przesądów większości, aby uzasadnić wniosek. Zakłada, że coś jest prawdziwe lub dobre tylko ze względu na jego popularność:
- „Wszyscy zgadzają się, że obecny system edukacyjny jest niewydolny i potrzebuje reformy”.
- „Większość ludzi uważa, że tradycyjne wartości rodzinne są zagrożone przez nowoczesne trendy”.
- „Ten produkt jest najlepszy na rynku – miliony konsumentów nie mogą się mylić!”.
Argumenty odwołujące się do racji większości pomijają rzetelną analizę. Obrona przed nimi wymaga przywołania faktów, które dowodzą słuszność Twojej tezy. Możesz:
- podkreślić, że popularność opinii nie jest równoznaczna z jej prawdziwością – „Choć wiele osób wierzy w tę teorię, to czy istnieją rzetelne dowody naukowe, które ją popierają?”.
- przypomnieć o historycznych przykładach, gdy powszechne przekonania były błędne – „W przeszłości wiele popularnych opinii okazało się fałszywych, jak choćby przekonanie, że Ziemia jest płaska”.
- przedstawić wiarygodne dowody – „Zamiast opierać się na tym, co wszyscy wiedzą, spójrzmy na wiarygodne statystyki i badania na ten temat”.
Odmów przyjęcia argumentu, jeśli nie jest on poparty konkretnymi dowodami. Skieruj dyskusję na merytoryczne tory.
Argumentum ad vanitatem
Argumentum ad vanitatem wykorzystuje próżność dyskutanta, aby skłonić go do zaakceptowania określonego poglądu. Polega na chwaleniu rozmówcy w taki sposób, aby ten był bardziej skłonny zgodzić się z przedstawionym argumentem:
- „Jako osoba o wyjątkowym doświadczeniu w finansach na pewno zgadzasz się, że ta inwestycja jest jedną z najlepszych na rynku”.
- „Jako inteligentny i świadomy obywatel na pewno rozumiesz, że głosowanie na tę partię jest jedyną rozsądną opcją”.
- „Jako osoba dbająca o zdrowie i dobre samopoczucie na pewno dostrzegasz korzyści płynące z diety wegańskiej”.
Argumentum ad vanitatem opiera się na założeniu, że pochlebstwa wzmacniają skłonność rozmówcy do przyjęcia przedstawionego poglądu. Jeśli zetkniesz się z tą techniką erystyczną, zachowaj obiektywizmu i skup się na meritum sprawy:
- „Doceniam pochwałę, ale chciałbym skupić się na konkretnych argumentach przemawiających za tą inwestycją”.
- „Chociaż doceniam miłe słowa, ważne jest, abyśmy skupili się na rzetelnej analizie, a nie na komplementach”.
- „To interesujące stwierdzenie, ale czy możesz podać więcej szczegółów na temat korzyści płynących z diety wegańskiej?”
Udowodnij, że Twoje opinie i decyzje nie są uwarunkowane komplementami, lecz rzetelną analizą. Zachowaj uprzejmy ton i podziękuj za komplement.
Retorsio argumenti
Retorsio argumenti, czyli odwrócenie argumentu, należy do popularnych chwytów erystycznych stosowanych podczas dyskusji. Wykorzystuje argument przeciwnika i przekształca go tak, aby służył obronie własnego stanowiska.
Przykład 1:
Argument: „Należy zmniejszyć obciążenie pracą domową, aby uczniowie mieli więcej czasu na odpoczynek”.
Odwrócenie argumentu: „Właśnie dlatego, że uczniowie potrzebują odpoczynku, powinniśmy ich uczyć efektywnego zarządzania czasem poprzez umiarkowane obciążenie pracą domową”.
Przykład 2:
Argument: „Podwyższenie płacy minimalnej zaszkodzi małym przedsiębiorstwom”.
Odwrócenie argumentu: „Ponieważ chcemy wspierać małe przedsiębiorstwa, należy podwyższyć minimalną płacę, aby zwiększyć siłę nabywczą konsumentów i stymulować popyt na produkty i usługi”.
Aby obronić się przed retorsio argumenti, skup się na pierwotnym znaczeniu argumentu. Wykaż, dlaczego odwrócona interpretacja nie jest adekwatna:
- podkreśl istotę oryginalnego kontekstu – „Moja pierwotna intencja dotyczyła konkretnego aspektu problemu, który nie powinien być interpretowany w odwrócony sposób”.
- wyjaśnij słabości w logice odwróconego argumentu – „Chociaż odwrócenie argumentu może wydawać się przekonujące, nie uwzględnia ono…”
- zwróć uwagę na niepożądane konsekwencje – „Jeśli zaakceptujemy tę odwróconą logikę, doprowadzi to do szeregu innych problemów, takich jak…”
- poproś o wyjaśnienie – „Czy możesz powiedzieć, jak doszedłeś do tej konkluzji na podstawie mojego pierwotnego argumentu?”
Bądź wierny swoim argumentom. Nie pozwól, aby odwrócona interpretacja przesłoniła Twoją pierwotną intencję.
Argumentum ad absurdum
Argumentum ad absurdum przesadnie wyolbrzymia zdanie rozmówcy. Twój przeciwnik chce pokazać absurd wypowiedzi i tym samym zdyskredytować Twój autorytet.
Przykład 1:
Oryginalny argument – „Powinniśmy zredukować emisję gazów cieplarnianych, aby zwalczać zmiany klimatyczne”.
Argumentum ad absurdum – „Chcesz, żebyśmy wszyscy wrócili do jaskiń i zrezygnowali z nowoczesnej technologii?”
Przykład 2:
Oryginalny argument – „Zdrowa dieta zapobiega chorobom”.
Argumentum ad absurdum – „Sugerujesz, że wszyscy powinniśmy jeść tylko sałatę i nigdy nie dotykać fast foodów?”
Przykład 3:
Oryginalny argument – „Powinniśmy wprowadzić bardziej rygorystyczne regulacje dotyczące prywatności w Internecie”.
Argumentum ad absurdum – „Proponujesz, abyśmy całkowicie zrezygnowali z korzystania z Internetu, aby zapewnić sobie prywatność?”
Argument przeciwnika jest wypaczany do skrajności, tworząc absurdalne lub śmieszne wersje pierwotnych twierdzeń. Unikaj emocjonalnej reakcji na takie próby. Właśnie o wywołanie w Tobie gniewu chodzi Twojemu przeciwnikowi. Zamiast tego:
- jasno wyjaśnij swoje pierwotne stanowisko – „Moją intencją nie jest rezygnacja ze wszystkich nowoczesnych technologii, lecz promowanie zrównoważonego rozwoju”.
- podkreśl, dlaczego absurdalna interpretacja nie odzwierciedla rzeczywistej logiki Twojej wypowiedzi – „To, co sugerujesz, jest wyraźną przesadą i nie odzwierciedla mojego rzeczywistego stanowiska na temat zdrowej diety”.
- wskaż na to, że argument został sprowadzony do absurdu – „To, co przedstawiłeś, jest przesadną interpretacją mojej wypowiedzi, która nie ma nic wspólnego z moim faktycznym argumentem”.
Którąkolwiek metodę wybierzesz, poradzisz sobie z argumentum ad absurdum. Pamiętaj tylko o najważniejszym – nie ulegaj prowokacji.
Argumentum ad verecundiam
Argumentum ad verecundiam to argument oparty na autorytecie. Polega na powoływaniu się na opinię uznanej osoby lub instytucji jako gwarancję prawdziwości danego twierdzenia. Nie przedstawia bezpośrednich dowodów:
- „Znany lekarz, dr Kowalski, zaleca ten suplement, więc musi być on skuteczny”.
- „Steve Jobs zawsze podkreślał znaczenie innowacji, więc powinniśmy całkowicie zmienić nasz model biznesowy”.
- „NASA potwierdziła, że zmiany klimatyczne są oszustwem, więc nie ma potrzeby zmieniać naszych polityk”.
Obrona przed argumentum ad verecundiam wymaga analizy wiarygodności autorytetu i treści argumentu. Oto przykłady skutecznych strategii obrony.
Przykład 1:
Atak: „Nagrodzony noblista w dziedzinie chemii twierdzi, że zmiany klimatu są przesadzone”.
Obrona: „Chociaż jest to wybitny naukowiec w swojej dziedzinie, jego ekspertyza nie koncentruje się na klimacie. Powinniśmy polegać na aktualnych badaniach klimatycznych przeprowadzonych przez specjalistów”.
Przykład 2:
Atak: „Znany trener osobisty poleca ten suplement diety jako najlepszy sposób na utratę wagi”.
Obrona: „Czy ten trener jest może powiązany z firmą produkującą ten suplement? Jego rekomendacja może być stronnicza ze względu na potencjalne korzyści finansowe”.
Nigdy nie przyjmuj argumentu opartego na autorytecie za pewnik i nie pozwól go sobie narzucić. Dokonaj niezależnej oceny i poszukaj dodatkowych informacji na dany temat.
Erystyka i retoryka – czym się różnią?
Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, skupia się na sztuce dyskusji i przekonywania rozmówcy do swojej racji. Kładzie nacisk na skuteczność argumentacji, a niekoniecznie na jej wiarygodność. Niekiedy w oczywisty sposób przekracza granice prawdy.
Retoryka to sztuka formułowania przekonujących wypowiedzi. Retor, czyli mówca, dąży do zbudowania swojej argumentacji w sposób, który jest zarówno estetycznie atrakcyjny, jak i przekonujący. To umiejętność pięknego wysławiania się i komunikowania idei. W przeciwieństwie do erystyki retoryka ma swoje korzenie w krasomówstwie i publicznym mówieniu. Nacisk kładzie się na formę i estetykę mowy, a niekoniecznie na zaciętą argumentację. Retoryka była ceniona już w starożytności jako sztuka mówienia.
Dowiedz się więcej na ten temat z naszego artykułu Trudne słówko: erystyka kontra retoryka.
Nauczymy Cię skutecznie mówić w każdej sytuacji
Brakuje Ci umiejętności przekonywania i skutecznej komunikacji w języku obcym? Nasza szkoła oferuje kursy językowe, które skupiają się na rozwijaniu umiejętności mówienia. Uczymy przekonywania, argumentowania i estetycznego wyrażania swoich myśli w języku obcym, abyś mógł skutecznie porozumiewać się w międzynarodowym środowisku.
Podczas zajęć symulujemy codzienne sytuacje, a na bardziej zaawansowanych poziomach organizujemy ekscytujące dyskusje. Studenci uczą się, jak prezentować swoje argumenty w przemyślany sposób. Kładziemy nacisk na to, aby uczniowie mówili płynnie i wyrażali swoje przekonania w przekonujący sposób.
Postaw na rozwój swoich umiejętności językowych i przestań bać się odezwać w wielojęzycznym towarzystwie. Pierwsze efekty zobaczysz już za kilka tygodni!