Noc świętojańska to święto obchodzone w nocy z 23 na 24 czerwca, czyli w wigilię uroczystości Narodzenia Świętego Jana Chrzciciela. Wiąże się ona z różnymi ludowymi tradycjami.
Wiele obrzędów związanych z tym świętem pokrywa się ze zwyczajami Nocy Kupały. Ona z kolei przypada na najkrótszą noc w roku – przeważnie z 21 na 22 czerwca. Jeśli chcielibyście dowiedzieć się więcej na temat tych świąt, zapraszamy do dalszej lektury!
Spis treści:
Noc świętojańska a Noc Kupały
Choć noc świętojańska jest często utożsamiana z Nocą Kupały, to trzeba zaznaczyć, że są to dwa osobne święta. Ich daty są zresztą bardzo zbliżone, a taka pomyłka nie byłaby dziełem przypadku.
Noc Kupały obchodzona jest w nocy z 21 na 22 czerwca, a więc przypada na przesilenie letnie. Obchody świętojańskie wypadają z kolei z 23 na 24 czerwca.
Historia nocy świętojańskiej
Noc świętojańska, jak zresztą wiele innych świąt, jest wynikiem dostosowywania pogańskich wierzeń powiązanych z letnim przesileniem słońca do religii chrześcijańskiej.
Noc świętojańska miała zastąpić właśnie pogańską Noc Kupały czy inaczej sobótkę. Dlatego też tak wiele obrzędów i zwyczajów kojarzonych z tymi świętami się pokrywa.
Święto przesilenia letniego
Podobne do polskich obchody można spotkać w innych krajach słowiańskich, ale także w kulturze anglosaskiej – pod nazwą Midsummer – oraz germańskiej, gdzie świętuje się Mittsommerfest.
Noc Kupały – nazwa święta
Noc Kupały ma inne nazwy w różnych regionach Polski.
Sobótka lub sobótki przyjęły się w południowej Polsce, na Śląsku i Podkarpaciu. Palinocka utrwaliła się na Warmii i Mazurach. Z kolei kupalnocka i Noc Kupały to nazwy tradycyjne dla Podlasia oraz Mazowsza.
Symbolika świąt
Współcześnie zarówno Noc Kupały, jak i noc świętojańska ponownie zyskują w Polsce na popularności. Może się to wiązać z rosnącym zainteresowaniem obyczajami i tradycjami ludowymi oraz pogańskimi, powstaniem ruchów neopogańskich, a co za tym idzie falą nawiązań do nich w kulturze i sztuce.
Jakie znaczenie miała Noc Kupały dla naszych przodków? Jaka symbolika stoi za nocą świętojańską? Jeżeli jesteście ciekawi, czytajcie dalej!
Noc kupalna – święto miłości
Symbolika Nocy Kupały wiązała się z przeciwieństwami – to święto słońca i księżyca, wody i ognia, a także płodności, urodzaju oraz miłości. Obecnie często sobótkę porównuje się do przybyłych z zachodu Walentynek.
Dla dawnych ludów słowiańskich miało ono w dużej mierze towarzyski charakter dobrej zabawy. W tę noc odbywało się wiele obrzędów i zabaw gromadzących lokalne społeczności.
Noc świętojańska
Obchody Nocy Kupały, powiązane z miłością fizyczną czy nagością, stały w sprzeczności z moralnością chrześcijańską, stąd próba ich wyrugowania przez Kościół katolicki.
Noc świętojańską ustanowiono na wigilię urodzin św. Jana Chrzciciela. Postać ta kojarzyła się z żywiołem wody, jako że Jan Chrzciciel udzielał chrztu w rzece Jordan.
Niegdyś powszechnie wierzono, że kąpiel w rzece lub jeziorze jest bezpieczna dopiero po nocy świętojańskiej.
Ponieważ nie udało się całkowicie wyeliminować celebracji sobótkowych, wiele zwyczajów nocy świętojańskiej i Nocy Kupały jest do siebie bardzo podobnych.
Zwyczaje i obrzędy
Na przestrzeni setek lat wykształciło się wiele obrzędów i zwyczajów powiązanych z nocą świętojańską i Nocą Kupały. Wiążą się one przede wszystkim z żywiołami wody i ognia, mającymi oczyszczającą moc, oraz celebracją natury i miłości.
Poniżej przedstawiamy część zwyczajów charakterystycznych dla okresu przesilenia letniego.
Puszczanie wianków
W Noc Kupały dziewczęta puszczały w nurty rzek wianki z kwiatów polnych i ogrodowych, przystrojone zapalonymi świecami.
Była to swego rodzaju miłosna wróżba. Wyłowienie wianka przez kawalera oznaczało szybkie zamążpójście. Z kolei jeżeli wianek zatonął, spłonął lub zaplątał się w sitowiu, dziewczynie groziło zostanie starą panną.
Święto ognia
Swoje miejsce w obchodach przesilenia letniego miał także rytuał ognia.
Wieczorem w całej wsi wygaszane były ogniska, a wszyscy udawali się wspólnie na miejsce świętowania, gdzie następowało rytualne rozpalenie ognia.
Tradycyjne były tańce wokół ognia, palenie ziół oraz skoki przez paleniska. Miały one mieć oczyszczającą moc, odpędzać choroby i nieszczęścia. Składano także ofiary ze zwierząt, wierząc, że zapewnią one przychylność bogów. Dym z ognia miał z kolei za zadanie zagwarantować dobrą pogodę podczas żniw i odpędzać złe uroki.
Poszukiwanie kwiatu paproci
W trakcie Nocy Kupały skojarzeni podczas zabaw młodzi mogli wybrać się na spacer po lesie w poszukiwaniu legendarnego kwiatu paproci.
Miał on zakwitać jedynie raz do roku, właśnie podczas przesilenia letniego, i ukazywać się tylko komuś dobremu i sprawiedliwemu. Jego odnalezienie wróżyło siłę, mądrość i bogactwo.
Obrzędy religijne
Z okazji nocy świętojańskiej w kościołach święcono zioła lecznicze, takie jak macierzanka i dziurawiec, oraz kwiaty ogrodowe.
Następowało także święcenie wody, które stanowiło swego rodzaju otwarcie „sezonu kąpielowego”. Po nim kąpiele uznawano za bezpieczne.
Współczesne obchody
Obchody Nocy Kupały i nocy świętojańskiej w ostatnich latach zaczęły wracać do łask w związku z rosnącym zainteresowaniem obrzędami ludowymi i słowiańskimi.
W wielu miejscach odbywają się zabawy i pikniki związane z wierzeniami pogańskimi i ludowymi tradycjami.
Krakowskie „Wianki”
„Wianki” w Krakowie to największa impreza w Polsce nawiązująca do obchodów Nocy Kupały i nocy świętojańskiej.
Jest to połączenie festiwalu muzycznego, w którym pierwsze skrzypce gra muzyka folkowa, oraz różnego rodzaju rozrywek i warsztatów nawiązujących do tradycji ludowej. Nieodłączną częścią festiwalu jest też konkurs na najpiękniejszy wianek. Od kilku lat na bulwarze Czerwieńskim odbywa się również Jarmark Świętojański.
Obchody w innych krajach
Celebracje związane z letnim przesileniem słońca są charakterystyczne dla wielu krajów europejskich.
Tradycje w Europie
Poza krajami słowiańskimi, takimi jak Polska, Ukraina, Białoruś czy Rosja, Noc Kupały obchodzona była też w krajach skandynawskich, bałkańskich, Francji, Niemczech i Irlandii.
W różnych krajach wykształciły się też różne tradycje. Przykładowo we wsiach na Białorusi utrwalił się zwyczaj zażywania wspólnej kąpieli po zachodzie słońca. W Irlandii, Francji, południowej Polsce i w Ukrainie palono kukły zrobione ze słomy. Symbolizowały one nieszczęście.
Līgo i Jāņi na Łotwie
Zwyczaj obchodów Nocy Kupały bardzo silnie zakorzenił się na Łotwie, gdzie 23 i 24 czerwca są wolne od pracy. Te dni noszą tam nazwy Līgo (23 czerwca) oraz Jāņi (24 czerwca) i mają rangę święta państwowego.
Charakterystyczne dla Łotwy jest jedzenie sera z kminkiem oraz picie piwa, niegdyś uważanego za napój bogów.
Od 2005 roku 24 czerwca jest dniem wolnym także na Litwie.
Noc świętojańska i Noc Kupały – podsumowanie
Pomimo wysiłków Kościołowi nigdy nie udało się do końca wykorzenić obchodów sobótkowych, w wyniku czego do czasów współczesnych przetrwały oba święta.
Zarówno noc świętojańska, jak i Noc Kupały są silnie powiązane z wierzeniami i zwyczajami naszych przodków. Główną rolę grała w nich siła natury – przede wszystkim żywioły wody i ognia – oraz dobra zabawa z członkami lokalnej społeczności.
Choć w dzisiejszych czasach jest to przede wszystkim okazja do spotkania z przyjaciółmi, warto pamiętać, że dla naszych przodków przesilenie letnie miało duże znaczenie.
Chciałbyś się dowiedzieć czegoś więcej o świętach obchodzonych w Anglii, Francji czy we Włoszech? Zapisz się na jeden z naszych kursów językowych. Podczas nich będziesz miał możliwość podszlifowania swoich umiejętności językowych i uzupełnienia wiedzy na temat kultury innych krajów.