Słownik frazeologiczny wydaje się jednym z rzadziej stosowanych materiałów pomocniczych, z których można skorzystać podczas przygotowywania różnego typu tekstów. Tymczasem związki frazeologiczne są składnikami języka, które ożywiają tekst i sprawiają, że staje się on przyjemniejszy w odbiorze dla czytelnika.
Frazeologizmy są niezwykle ważnym elementem każdego języka, gdyż zawierają w sobie elementy typowe dla konkretnej kultury, jej historię i swoisty obraz świata utrwalony w słowach. Słownik frazeologiczny pomaga dobrać odpowiednie do danego tekstu frazeologizmy we właściwy sposób. Zobacz szczegółowe informacje poniżej.
Spis treści:
Co zawiera słownik frazeologiczny?
Słownik frazeologiczny, jak sama nazwa wskazuje, zawiera związki frazeologiczne, czyli stałe połączenia wyrazowe, utrwalone w języku i stanowiące ważny element kultury danego narodu. Związek frazeologiczny charakteryzuje się tym, że składa się z co najmniej dwóch wyrazów i posiada inne znaczenie niż poszczególne wyrazy, które go tworzą.
Słownik frazeologiczny zazwyczaj zawiera pogrubione i ułożone w porządku alfabetycznym artykuły hasłowe (konkretne frazeologizmy) wraz z definicjami poszczególnych związków. Przy doborze odpowiednich związków frazeologicznych pomagają kwalifikatory, np. pot. (potocznie), daw. (dawne), książk. (książkowe).
Przykłady związków frazeologicznych
Każdy z nas posługuje się na co dzień związkami frazeologicznymi i wprowadzanie ich do tekstu mówionego czy pisanego jest jednym z najczęściej stosowanych środków językowych. Oto przykłady związków frazeologicznych wykorzystywanych w tekstach:
Być alfą i omegą – być postrzeganym jako osoba mająca dużą wiedzę.
Boi się jak diabeł święconej wody – bardzo się boi.
Żyje jak pączek w maśle – żyje w bardzo dobrych warunkach, niczego mu nie brakuje.
Wdowi grosz – wymowny gest.
Chodzi jak szwajcarski zegarek – działa bardzo dokładnie i precyzyjnie.
Pięta Achillesa – czyjś słaby punkt.
Mieć coś w nosie – nie przejmować się daną sprawą.
Spadł jak kot na cztery łapy – wyszedł cało z opresji.
Rycząca czterdziestka – dojrzała kobieta, która w celu zamaskowania wieku ubiera się i zachowuje jak nastolatka.
Przenieść się na łono Abrahama – umrzeć.
Skąd w języku wzięły się związki frazeologiczne?
Klasyczna definicja związków frazeologicznych wskazuje na fakt, że są to stałe połączenia wyrazowe. Skąd jednak wzięły się w języku? Poniżej podajemy kilka głównych obszarów mogących stanowić źródło, z którego pochodzą poszczególne frazeologizmy:
- Biblia, np. umywać ręce, chodzić od Annasza do Kajfasza;
- mitologia, np. syzyfowa praca, koń trojański;
- wydarzenia i określenia zawarte w literaturze, np. walczyć z wiatrakami, wiek balzakowski;
- wydarzenia historyczne, np. wyjść na czymś jak Zabłocki na mydle, kości zostały rzucone;
- dawne obyczaje, np. podać komuś czarną polewkę, palić za sobą mosty, trafiła kosa na kamień;
- życie codzienne, np. kopnąć w kalendarz, być solą w oku;
- wyrażenia zaczerpnięte z gwar i slangów, np. poczta pantoflowa, mieć lepkie ręce.
Niektóre definicje do frazeologizmów zaliczają także przysłowia, np. Przyganiał kocioł garnkowi, a sam smoli; Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta; Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
Jak wykorzystywać słownik frazeologiczny?
Niektóre frazeologizmy przytaczają ogólne słowniki polonistyczne, natomiast to słownik frazeologiczny stanowi zbiór związków utrwalonych w danym języku, często zawiera też szczegółowe informacje o poszczególnych połączeniach, np. przykłady użycia frazeologizmów w języku pisanym i mówionym.
Słownik frazeologiczny przydaje się, gdy nie jesteśmy pewni oryginalnego brzmienia związku frazeologicznego, a chcemy go zastosować w sposób poprawny. Możemy też sprawdzić znaczenie związku, aby upewnić się, że używamy najbardziej trafnego połączenia wyrazowego.
Ważniejsze słowniki frazeologiczne
Słowniki tradycyjne, czyli papierowe
Jednym z najbardziej popularnych słowników frazeologicznych pozostaje Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, opracowany przez Annę Kłosińską, Elżbietę Sobol i Annę Stankiewicz (rok wydania: 2005), który zawiera ponad 17 tysięcy haseł, zilustrowanych cytatami i przykładami użycia poszczególnych związków. Znajdziemy tu też przysłowia, sentencje i zwroty obcojęzyczne.
Klasyczny słownik frazeologiczny to dwutomowe dzieło Stanisława Skorupki (rok wydania: 1967-1968), które w zamyśle autora miało stanowić zbiór jak najbardziej praktyczny, a więc dostosowany do potrzeb dziennikarzy, literatów, tłumaczy i nauczycieli.
Istnieją także słowniki szkolne, czyli przeznaczone głównie dla uczniów. Takim dziełem jest chociażby Ilustrowany słownik frazeologiczny, produkt przygotowany przez Wydawnictwo Greg (rok wydania: 2022). Zawiera on nie tylko najpopularniejsze związki frazeologiczne, ale także scenki ilustrujące poszczególne zwroty i stanowi doskonałą pomoc dla dzieci, które dopiero uczą się, czym jest związek frazeologiczny.
Słowniki internetowe
W dobie Internetu słowniki papierowe są wykorzystywane mniej chętnie niż te, które możemy znaleźć w sieci, głównie ze względu na niemal nieograniczony dostęp użytkowników języka do sieci. Korzystanie ze słownika internetowego jest możliwe na dowolnym urządzeniu i da się to robić w dowolnym czasie.
Istnieje wiele darmowych słowników, więc ich przeglądanie raczej nie wiąże się z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Na niektórych stronach możesz się jedynie spotkać z prośbą o zalogowanie, gdy chcesz poznać szczegółowe informacje opisujące konkretne hasło. Słowniki internetowe posiadają często przydatne menu nawigacyjne, dzięki czemu korzystanie z nich jest szybkie i wygodne: wpisujemy hasło, którego szukamy, klikamy Enter i możemy przeglądać wyniki wyszukiwania, które zawierają szczegółowe informacje o poszukiwanym przez nas zwrocie.
Internetowy słownik frazeologiczny można znaleźć np. na portalu frazeologia.pl. Zawiera on nie tylko znaczenie i przykłady użycia frazeologizmów, ale także klasyfikacje tych związków wraz z ich podziałem na różne kategorie.
Dlaczego warto korzystać ze słowników frazeologicznych?
Przede wszystkim z ich pomocą dużo łatwiej jest uniknąć dość popularnych błędów w zakresie użycia poszczególnych związków. Jeden z częściej popełnianych błędów to mylenie pojęć, wokół których zbudowany jest związek frazeologiczny, poprzez zamienienie słów w związkach mających podobne znaczenie. Przykładowo prawidłowe formy to: „uciekać gdzie pieprz rośnie” lub „uciekać gdzie raki zimują”, a nie: „gdzie pieprz zimuje” albo „gdzie raki rosną”.
Poza tym frazeologizmy stanowią utrwalone źródło treści historyczno-językowych (tylko w związkach frazeologicznych zachował się zwrot „zbić kogoś z pantałyku” czy forma historycznej liczby podwójnej w wyrażeniu „Mądrej głowie dość dwie słowie”). Słownik frazeologiczny to zatem bogate źródło dawnych słów, form i zwrotów, a hasła w nim zawarte mogą posłużyć za punkt wyjścia do poznania dawnych zwyczajów i obrzędów.
Przysłowia w słowniku frazeologicznym
Jeśli słownik frazeologiczny zawiera przysłowia, to w ich pełnym brzmieniu. Często, zwłaszcza w języku mówionym, wykorzystujemy tylko początek ogólnie znanych zwrotów, ponieważ rozmówca sam jest w stanie dopowiedzieć sobie resztę, np. „Czym skorupka za młodu nasiąknie…” (w pełnej wersji ciąg dalszy to: „tym na starość trąci”). Słownik frazeologiczny zachowuje całość poszczególnych zwrotów, a tym samym ochrania je od zapomnienia.
Związki frazeologiczne dodatkowo wzbogacają tekst, sprawiają, że staje się on bliższy czytelnikowi, a słownik frazeologiczny jest tu o tyle pomocny, o ile stanowi zapis także mniej popularnych związków, które pomogą urozmaicić i wyróżnić tekst.
Po co ten słownik?
Słownik frazeologiczny pozostaje zapisem utrwalonych w języku połączeń wyrazowych. Bez względu na rok wydania wersji papierowej czy różnorakie udogodnienia słowników dostępnych online, jak menu nawigacyjne, narzędzia osobiste czy zaawansowana wyszukiwarka haseł, każdy słownik frazeologiczny stanowi bezcenne źródło historii języka, a tym samym dziejów danego narodu.
Jeżeli chcesz się zapoznać z frazeologizmami stosowanymi w języku angielskim, hiszpańskim lub innym, a także opanować inne zagadnienia językowe, skorzystaj z naszej oferty kursów językowych. Więcej informacji znajdziesz w poszczególnych zakładkach na naszej stronie.