Występują w niemal każdej wypowiedzi. Tworzenie zdań złożonych byłoby bez nich trudne, choć nie niemożliwe. Samodzielnie nic nie znaczą, a mimo to występują w każdym języku. Ich obecność pozwala na urozmaicenie przekazu, a także zestawienie ze sobą przeciwstawnych punktów widzenia. Mowa o spójnikach.
Jeśli chcesz się dowiedzieć, czym są spójniki, jakie ich rodzaje wyróżniamy w języku polskim oraz jakich zasad interpunkcyjnych należy przestrzegać w przypadku ich użycia, koniecznie zapoznaj się z naszym artykułem!
Spis treści:
Czym jest spójnik?
Spójnik to nieodmienna część mowy, która pozwala łączyć zdania, wyrażenia złożone albo równoważniki zdań w jedno zdanie złożone – zawierające co najmniej dwa orzeczenia. Do funkcji spójnika należy scalanie różnych elementów, na przykład wyrazów w zdaniu pojedynczym lub zdań składowych w zdaniu złożonym, ale również zestawianie ze sobą dwóch przeciwstawnych części wypowiedzi.
Spójniki cechuje niesamodzielność znaczeniowa, a to oznacza, że sens zyskują dopiero w odpowiednim kontekście.
Rodzaje spójników
Ze względu pełnioną funkcję te części mowy dzielimy na dwie podstawowe grupy – spójniki współrzędne i podrzędne.
Spójniki współrzędne
Spójniki współrzędne, inaczej zwane parataktycznymi, to takie, które łączą zdania współrzędne lub pojedyncze wyrazy. Dzielą się one na spójniki łączne, rozłączne, wynikowe, przeciwstawne oraz wyjaśniające.
Spójniki łączne
Według Słownika języka polskiego PWN są to spójniki łączące zdania lub części zdań, które wykazują wobec siebie łączność czasową lub przestrzenną. Zaliczamy do nich: „i”, „a”, „tudzież”, „oraz”, „także”, „zarazem” czy „też”. Przykładem użycia spójnika łącznego jest zdanie „on lubi bawić się klockami i samochodami”.
Spójniki rozłączne
Spójniki rozłączne scalają zdania lub części zdań, które wykluczają się wzajemnie. Należą do nich takie wyrazy jak „lub”, „czy”, „bądź” oraz „albo”. Zdanie „obejrzę dziś film lub serial” ilustruje zastosowanie tego spójnika.
Spójniki wynikowe
Jak sama nazwa wskazuje, spójniki wynikowe to wyrazy łączące zdania lub ich części, w których treść jednego z tych elementów wynika z treści drugiego. Widoczne jest to w zdaniu „nie mogłam zasnąć, dlatego rano byłam niewyspana”. Spójnikami wynikowymi są przykładowo „stąd”, „zatem”, „więc” oraz „dlatego”.
Spójniki przeciwstawne
I w tym przypadku nazwa wskazuje na funkcję tego rodzaju spójnika, gdyż łączy on elementy, których treści są przeciwstawne. Do tej grupy należą „ale”, „lecz”, „jednak”, „natomiast”, „aczkolwiek” czy „zaś”. Doskonałym przykładem zastosowania spójnika przeciwstawnego jest zdanie „czasem mnie denerwujesz, ale i tak cię lubię”.
Spójniki wyjaśniające
Jeśli dwa zdania lub ich części są połączone za pomocą spójnika wyjaśniającego, to znaczy, że jeden z tych elementów stanowi wyjaśnienie drugiego. Do tego rodzaju spójników zaliczamy np. „to znaczy”, „czyli”, „mianowicie”, „ponieważ” i tym podobne. Zdanie „znam ten wyraz, czyli wiem, co oznacza” stanowi wzór użycia spójnika wyjaśniającego.
Spójniki wykluczające
Niektóre klasyfikacje uwzględniają również spójniki wykluczające, czyli „ani” oraz „ni”. Znajdują one swoje zastosowanie w zdaniach typu „nie mam siły ani ochoty na tańczenie”.
Spójniki podrzędne
Spójniki podrzędne, nazywane również hipotaktycznymi, wprowadzają zdanie podrzędne do zdania nadrzędnego, tworząc tym samym zdanie złożone. Są to takie wyrazy jak „bo”, „aby”, „gdy”, „chociaż”, „bowiem”, „jeśli”, „skoro” albo „że”. Spójnik podrzędny występuje w zdaniu „mam nadzieję, że wszystko się poukłada”.
Warto dodać, że niektóre spójniki mogą pełnić zarówno funkcję spójnika współrzędnego, jak i podrzędnego w zależności od kontekstu.
Interpunkcja a spójniki – kiedy stawiamy przecinek?
Istotnym zagadnieniem w kontekście spójników jest interpunkcja. Istnieją pewne reguły, które określają, w jaki sposób należy stosować znaki interpunkcyjne, a szczególnie przecinki w zdaniach zawierających spójniki.
Oddzielenie zdania podrzędnego od nadrzędnego
Podstawową zasadą jest oddzielanie za pomocą przecinka zdania podrzędnego od zdania nadrzędnego. Dlatego użyjemy przecinka przed takimi spójnikami jak „aby”, „żeby”, „by”, „bo”, „ponieważ”, „gdyż”, „bowiem”, „albowiem”, „jeśli”, „jeżeli”, „jak” oraz spójnikami złożonymi „chyba że”, „mimo że”, „pomimo że”.
Przecinki w zdaniach współrzędnych
Zdania współrzędne należy rozdzielić przecinkiem, jeśli zastosowano między nimi spójnik wynikowy (np. „więc”, „zatem”, „dlatego”), przeciwstawny (np. „ale”, „lecz”, „jednak”) lub wyjaśniający (np. „czyli”, „to jest”, „mianowicie”). Przecinka nie stawiamy więc w zdaniach zawierających spójnik łączny, rozłączny i wykluczający.
Wtrącenia i dopowiedzenia
Przecinek należy umieścić również przed spójnikiem, po którym znajduje się wtrącenie lub dopowiedzenie, a także w przypadku, gdy przed oboma członami zdania występuje ten sam spójnik, np. „i tu”, „i tam” zamiast „tu i tam”.
Złożoność wypowiedzi
Spójniki są niezwykle użytecznym narzędziem językowym, który pozwala na tworzenie nieco bardziej skomplikowanych form wypowiedzi. Różnorodność tych elementów pozwala użytkownikom języka na efektywne przekazywanie myśli. Niewątpliwie ciężko byłoby się bez nich obyć.
Jeśli chcesz się dowiedzieć, jakie spójniki występują w innych językach, na przykład angielskim, francuskim lub niemieckim, rozpocznij kurs w naszej szkole i się przekonaj! Wykwalifikowany lektor nie tylko zapozna Cię ze spójnikami występującymi w danym języku, ale też przybliży Ci inne istotne zagadnienia z nim związane. Zapraszamy!