W dzień po Wszystkich Świętych obchodzimy drugie święto związane z pamięcią o zmarłych, czyli Zaduszki, nazywane także Świętem Zmarłych. Historia Zaduszek sięga jeszcze czasów przedchrześcijańskich i stąd też wywodzi się wiele zaduszkowych tradycji i zwyczajów.
Jaka jest geneza Dnia Zadusznego? Jak obchodzono go kiedyś i jakie zwyczaje zachowały się do dziś? Jak upamiętnia się zmarłych w innych krajach? Jeśli jesteście ciekawi odpowiedzi na te i inne pytania, zachęcamy do lektury tego artykułu!
Spis treści:
Kiedy obchodzimy Zaduszki?
Zaduszki to święto, które obchodzimy tuż po Wszystkich Świętych – 2 listopada. W 2022 roku Dzień Zaduszny wypada w środę, a w 2023 – w czwartek.
W przeciwieństwie do Wszystkich Świętych Dzień Zaduszny nie jest dniem wolnym od pracy i szkoły.
Co to są Zaduszki?
Zaduszki są nieco mniej znane od Wszystkich Świętych, czyli uroczystości, z którą są nierozerwalnie związane.
Obecnie Dzień Zaduszny należy do obchodów w Kościele katolickim, ale jego geneza sięga czasów przedchrześcijańskich i obrzędów pogańskich.
Dzień Zaduszny w Kościele katolickim
W religii katolickiej 2 listopada to dzień poświęcony zmarłym przebywającym w czyśćcu. Tego dnia wierni modlą się o zbawienie dla wszystkich tych, którzy po śmierci nie trafili do nieba.
Przed Zaduszkami ludzie porządkują groby, a 2 listopada wybierają się na cmentarze i odwiedzają groby zmarłych przodków, aby postawić na nich kwiaty i zapalić znicze.
Inne nazwy Zaduszek to Święto Zmarłych i Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych, co dobrze tłumaczy znaczenie tego święta.
Historia Zaduszek
Zaduszki jako święto chrześcijańskie
Dzień Zaduszny wywodzi się z nabożeństw odprawianych przez wczesnośredniowiecznych mnichów, którzy modlili się za zmarłych zakonników. W IX wieku zaczęto się modlić także za pozostałych zmarłych wiernych.
Do rozpowszechnienia modlitwy za zmarłych 2 listopada w Europie przyczyniła się działalność opactwa w Cluny, gdzie były one obowiązkowe już od 998 roku. Stało się tak za sprawą opata Odylona.
W Polsce Dzień Zaduszny pojawił się o wiele później, bo dopiero w XII wieku, poprzez działalność cystersów. Kilkaset lat później, w XV w., znano go już w całym kraju.
Zaduszki w czasach przedchrześcijańskich
Obrzędy związane z pielęgnowaniem pamięci o zmarłych można znaleźć w kulturach praktycznie z każdego zakątka świata. Nic więc dziwnego, że Zaduszki mają swoje korzenie w czasach pogańskich, czyli jeszcze zanim w Europie rozpowszechniła się religia chrześcijańska.
Jesienią Celtowie, Germanie i Słowianie odprawiali obrzędy ku czci zmarłych i prawdopodobnie stąd wywodzi się dzisiejsze Święto Zmarłych. Wiązały się one z poglądem, że śmierć nie jest końcem, a zmianą sposobu istnienia człowieka.
Zmarli mogli działać na korzyść żywych i przynieść im powodzenie lub przeciwnie – sprowadzić na nich nieszczęście. Według dawnych wierzeń dusze zmarłych doświadczają pragnienia i głodu, a także potrzebują bliskości krewnych. Właśnie z tego powodu wykształciły się zwyczaje, dzięki którym ludzie starali się zaskarbić sobie przychylność zmarłych.
Przykładowo zwyczaj zapalania zniczy wiąże się z pogańskim zwyczajem rozpalania ognisk, przy których dusze zmarłych mogły się ogrzać. Ogniska pojawiały się także na rozstajach dróg, gdzie miały za zadanie wskazywać drogę duchom.
Dziady nie tylko u Mickiewicza
Dziady większość z nas kojarzy z cyklu dramatów naszego wieszcza narodowego – Adama Mickiewicza. Jednak obrzęd dziadów to nie tylko fikcja, ale także ważna część ludowej historii.
Dawni Słowianie wierzyli, że zmarli powracają na jakiś czas tam, gdzie przebywali za życia. Dziady były właśnie dniem obcowania z nimi. Obchodzono je nie tylko na jesień, ale także na wiosnę. Co najmniej dwa razy do roku w zależności od regionu. Dziady jesienne i dziady wiosenne były tymi najważniejszymi.
Zwyczaje i tradycje
Ponieważ przybyłe do świata żywych dusze należało ugościć, przygotowywano dla nich specjalne uczty. Odbywały się one nie tylko w domach, ale także bezpośrednio na cmentarzach. Niekiedy przygotowywano także miejsce do obmycia się i ogrzania dla przybyłych.
Zmarli napawali także lękiem. Wierzono, że na rozstajach dróg, przy mostach i młynach straszą dusze potępionych!
Za ślad obecności ducha brano skrzypienie, stukanie, szumy czy ślady w popiele. Niektórzy twierdzili nawet, że udało im się dostrzec cienie zmarłych.
Żebracy a dziady
Specjalne miejsce w obchodach dziadów mieli… żebracy. Czasami nazywano ich także dziadami. Nieprzypadkowo. Wierzono, że mogą oni być swego rodzaju łącznikiem pomiędzy światem żywych i umarłych. W zamian za modlitwę o dusze zmarłych bliskich ofiarowywano im jedzenie lub datki.
Co ciekawe, podobno niekiedy pod kościołami dochodziło do bójek między żebrakami, przez co zakonnicy starali się nakłaniać wiernych do składania datków na potrzebujących, zamiast przekazywania ich bezpośrednio.
Nakazy i zakazy
Poza tym tego szczególnego dnia, aby nie zakłócić spokoju zmarłych i nie znieważyć odwiedzającej domostwo duszy, zakazywano wielu czynności. Nie wolno było między innymi wstawać nagle od stołu czy sprzątać po wieczerzy, spluwać, a także palić ogniska i nawet szyć oraz tkać.
Do czynności zakazanych należały także deptanie kapusty oraz klepanie masła!
Gdzie obchodzono dziady?
Nazwa dziadów funkcjonowała na terenach Ukrainy, Białorusi, Polesia oraz Rosji, ale bardzo podobne praktyki można znaleźć także u innych Słowian i Bałtów.
Zaduszki w innych krajach
Słowacja
Posiłek dla odwiedzających dusz bliskich przygotowywano także na Słowacji. W zaduszną noc na stołach zostawiano jedzenie, aby mogły się one posilić i odpocząć.
Bułgaria
W prawosławnej Bułgarii z kolei wykształcił się zwyczaj Zaduszek Archanielskich 3 listopada. Główną rolę tego dnia odbywają tam zmarli żołnierze, którzy walczyli za ojczyznę. Na cmentarzach wojennych i pod Grobem Nieznanego Żołnierza w Sofii pojawiają się wieńce.
Bułgarzy odwiedzają też groby bliskich. Zapalają na nich świece i polewają je czerwonym winem – symbolem krwi Chrystusa. Wina można się również napić. Ważne jednak, aby nie pić z tej samej butelki, którą polewało się grób.
Filipiny
Zwyczaj przypominający nasze dziady można znaleźć aż na Filipinach! 1 listopada przez całą biesiaduje się tam ze zmarłymi. Cmentarze zapełniają się namiotami, a na grobach pojawiają się kolorowe dekoracje. Może być to dla nas zaskakujące, ale uczty odbywają się na cmentarzach.
Dzień Zaduszny w językach świata
Jako święto religijne Dzień Zaduszny obecny jest w wielu krajach. Sprawdźcie, jak nazywają to święto użytkownicy innych języków!
Chcielibyście dowiedzieć się więcej o świętach w krajach angielsko– lub niemieckojęzycznych i przy okazji podszkolić swoje umiejętności językowe? Jeśli tak, koniecznie zapoznajcie się z naszą ofertą kursów językowych.
- język angielski – All Souls’ Day
- język niemiecki – Allerseelen
- język francuski – Commémoration de tous les fidèles défunts
- język hiszpański – Día de los Fieles Difuntos
- język portugalski – Dia dos Fiéis Defuntos
- język włoski – Commemorazione dei defunti
- język duński – Alle Sjæles Dag
- język norweski – Alle sjelers dag
- język szwedzki – Alla själars dag
Zaduszki, czyli święto bogate w historie
Czy wiedzieliście, że Zaduszki to święto tak stare i obfite w historie? To aż zaskakujące, jak wiele zwyczajów i obrzędów wiązało się ze wspominaniem przodków i zaspokajaniem potrzeb dusz zmarłych. Choć niewiele z nich przetrwało do naszych czasów, warto wspomnieć je jako część naszej ludowej historii i ciekawostkę.