Alfabet ukraiński

Historia

Język ukraiński pochodzi od języka ruskiego, który początkowo spisywany był za pomocą cyrylicy cerkiewnosłowiańskiej. Jednakże ta znacznie różniła się fonetycznie od ruskiego, przez co pojawiały się liczne nieścisłości w pisowni. Reguły dotyczące poprawnego zapisu języka ruskiego zostały ustalone dopiero w 1619 roku.

W związku z podziałami terytorialnymi mającymi miejsce w XIX wieku naród ukraiński zmuszony był stosować trzy różne warianty pisma. Na terenie Rosji narzucone zostało używanie rosyjskiego alfabetu w jego starej wersji, w Galicji wschodniej cyrylicy cerkiewnosłowiańskiej, a na terenach Ukrainy naddnieprzańskiej rosyjskiej grażdanki.

Powstanie alfabetu ukraińskiego

W związku z działaniami na rzecz stworzenia literackiej odmiany języka ukraińskiego podjęto także próby sporządzenia pierwszego alfabetu ukraińskiego. Miał on odwzorowywać subtelności nowoczesnego języka ukraińskiego, który w znacznej mierze różnił się od rosyjskiego.

W ten sposób rosyjska grażdanka została uzupełniona znakami pochodzącymi z cyrylicy cerkiewnej, w tym „і”, „є”, „ґ”, a także dwuznakami „ьо”, „йо”. Zreformowany wariant cyrylicy używany był jednak głównie przez Ukraińców zamieszkujących tereny Rosji. Językoznawcy ukraińscy w Galicji wciąż preferowali ortografię cerkiewnosłowiańską.

Z kolei w 1859 roku rząd austriacki zasugerował porzucenie cyrylicy na rzecz alfabetu łacińskiego. Pomysł ten umotywowany był chęcią zaznaczenia odrębności narodowej Ukraińców. Zaproponowana wersja alfabetu składała się z 35 liter częściowo pochodzących z języka słowackiego i polskiego. Jednakże w związku ze znacznym oporem społeczeństwa projekt nie został wprowadzony w życie.

Okazuje się, że powstanie współczesnego alfabetu ukraińskiego miało duży związek z wydaniem słownika ukraińsko-niemieckiego. Autor w swoim dziele zastosował pisownię fonetyczną, co wiązało się z dalszymi modyfikacjami wykorzystywanej dotychczas wersji cyrylicy w celu dostosowania jej do standardów ówczesnej wymowy. Twórca słownika zastosował rozróżnienie pomiędzy „i” zmiękczającym („ї”) oraz niezmiękczającym („і”). Dodatkowo literę „ѣ” zastąpił literą „i”.

Na tej podstawie Fedir Gartner i Stepan Smal-Stocki stworzyli podręcznik, który od 1893 roku mógł być oficjalnie używany do nauki w szkołach publicznych.

Alfabet ukraiński obecnie

Na przestrzeni XX wieku ukraińskie abecadło poddawane było kolejnym przemianom, które miały za zadanie upodobnić pisownię ukraińską do rosyjskiej. Było to spowodowane powszechnym procesem rusyfikacji na terenach ZSRR. Wprowadzone reformy okazały się niespójne z ukraińską wymową, co skutkowało odejściem od dotychczasowego brzmienia wyrazów.

Dopiero około roku 1990 dokonano pewnych działań w celu derusyfikacji pisowni ukraińskiej. Efektem tych zmian było przywrócenie do ukraińskiego alfabetu litery „ґ”. Co więcej, na początku XXI wieku miała odbyć się kolejna reforma ortografii, jednak liczne protesty uniemożliwiły kontynuacje prac w tym zakresie.

Współcześnie ukraińska cyrylica przypomina rosyjską grażdankę, jednakże występują między nimi pewne istotne różnice. W wyniku zachodzących na przestrzeni lat reform ukraińska cyrylica zyskała 4 nowe litery: „ґ”, „є”, „ї” oraz „і”. Natomiast na próżno w niej szukać „ы”, „ё” i „ъ”, które występują w rosyjskim alfabecie.