Każdy uczeń prędzej czy później staje przed wyzwaniem napisania rozprawki. Bardzo często pojawia się ona na egzaminach z języka ojczystego lub obcego. Jest to wypowiedź pisemna o jasno określonej formie, wielokrotnie omawiana na lekcjach języka polskiego.
W tym artykule przyjrzymy się budowie rozprawki, a także omówimy zasady pisania jej poszczególnych części oraz podamy praktyczne rady, dzięki którym ta forma pisemnej wypowiedzi już nigdy nie sprawi nam trudności.
Spis treści:
Czym jest rozprawka?
Jej nazwa pochodzi od czasownika „rozprawiać”, który oznacza mówienie o czymś długo i z ożywieniem. Rozprawka jest formą wypowiedzi o jasno określonej strukturze. W związku z tym może się wydawać, że napisanie jej nie należy do skomplikowanych zadań. Tymczasem rozprawka to w rzeczywistości uproszczona forma rozprawy naukowej, w której obiektywnie analizujemy jakiś problem, próbujemy odpowiedzieć na postawione przed nami pytanie i przekonać czytelników do naszego stanowiska. Oznacza to, że oprócz znajomości formy rozprawki konieczne jest dogłębne przemyślenie tematu i przygotowanie argumentów, jeszcze zanim przystąpimy do pisania.
Rodzaje rozprawki
Zanim przejdziemy do samego pisania rozprawki, musimy zdecydować, jaki rodzaj rozprawki lepiej pasuje do narzuconego nam tematu i naszego toku rozumowania. Wyróżniamy dwa rodzaje rozprawki:
- dedukcyjna – we wstępie zawiera postawioną tezę, czyli twierdzenie, którego słuszność autor musi poprzeć odpowiednimi argumentami.
- indukcyjna – we wstępie zawiera hipotezę, którą autor musi rozważyć za pomocą odpowiednich argumentów, by na końcu móc zająć określone stanowisko wobec problemu.
Na którą z nich się zdecydować? To zależy od tego, czy potrafimy zająć jasne stanowisko wobec problemu oraz poprzeć je odpowiednimi argumentami. Jeśli tak, to właściwym wyborem będzie rozprawka z tezą. Jeśli natomiast mamy wątpliwości, powinniśmy rozważyć problem w rozprawce z hipotezą.
Pomocne przy wyborze odpowiedniego rodzaju rozprawki będzie również uważne przeczytanie polecenia. Jeśli zostało ono sformułowane za pomocą zwrotów takich jak: „Rozważ, czy…” lub „Zastanów się, czy…” albo w formie pytania, na przykład: „Czy miłość jest największą wartością w życiu człowieka?”, możemy zdecydować się na rozprawkę indukcyjną. Natomiast w przypadku polecenia zaczynającego się od zwrotów takich jak: „Uzasadnij, że…” i „Udowodnij, że…” właściwym wyborem będzie rozprawka dedukcyjna.
Jak napisać rozprawkę?
Pisanie kojarzy się z kreatywnością i swobodą pracy. Tworząc rozprawkę, musimy jednak przede wszystkim pokazać, że opanowaliśmy konstrukcję tej formy wypowiedzi pisemnej oraz że potrafimy analizować problem, argumentować i wyciągać logiczne wnioski. Rozprawka składa się z trzech części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia.
Zanim przystąpimy do pisania, powinniśmy sporządzić w brudnopisie schemat rozprawki. Może być on w formie tabeli lub równoważników zdań. Plan rozprawki powinien zawierać tezę, argumenty potwierdzające, kontrargumenty oraz pasujące do nich przykłady z tekstów kultury. Takie przygotowanie z pewnością ułatwi nam dalszą pracę.
Jak zacząć rozprawkę? Wstęp
Kiedy już przygotowaliśmy schemat rozprawki i zadecydowaliśmy, co chcemy napisać – rozprawkę z tezą czy też z hipotezą – pora przystąpić do pracy. Pierwszą częścią, którą musimy stworzyć, jest wstęp. Powinien zawierać się on w jednym akapicie i być mniej więcej tej samej długości co zakończenie, a wyraźnie krótszy niż rozwinięcie.
Nim postawimy tezę lub hipotezę, warto wprowadzić czytelników w temat. Można to zrobić na różne sposoby: zacząć od ogólnych rozważań i stopniowo je zawężać, opowiedzieć interesującą ciekawostkę dotyczącą tematu pracy, by przykuć uwagę odbiorcy, czy zaznaczyć, dlaczego omawiany problem jest istotny. Aby rozpocząć rozprawkę, można również użyć któregoś z poniższych wyrażeń:
- „Powszechnie sądzi się, że…”,
- „W wielu dziełach literackich pojawia się temat…”,
- „Celem moich rozważań jest…”,
- „W niniejszej pracy postaram się udowodnić, że…”,
- „Problem zawarty w temacie podejmowany był przez wielu twórców z różnych epok…”.
Kiedy już zarysowaliśmy ogólnie temat naszej pracy, nadchodzi pora na sformułowanie tezy lub hipotezy. Teza zawsze powinna być wyrażona zdaniem orzekającym, które nie pozostawia miejsca na żadne wątpliwości ani przypuszczenia. Poniżej znajdują się przykłady dobrze postawionej tezy:
- „Tęsknota może być źródłem siły człowieka”,
- „Życie bez pasji jest pozbawione sensu”,
- „Miłość jest największą wartością w życiu człowieka”.
Jeśli natomiast zdecydowaliśmy się napisać rozprawkę indukcyjną, we wstępie rozprawki musimy zawrzeć hipotezę, czyli przypuszczenie, które będziemy analizować, zanim zajmiemy konkretne stanowisko. Hipoteza może być sformułowana w następujący sposób:
- „Postaram się rozważyć, czy tęsknota może być źródłem siły człowieka”,
- „Czy życie bez pasji ma sens?”,
- „W mojej pracy zamierzam skupić się na rozważeniu, czy miłość może być uznana za największą wartość w życiu człowieka”.
Rozwinięcie
To najobszerniejsza część rozprawki, w której przytaczamy argumenty i przykłady, by udowodnić tezę lub rozważyć hipotezę. Zwykle zaleca się, by w rozprawce przytoczyć dwa do czterech argumentów. Każdy z nich powinien zawrzeć się w osobnym akapicie, by praca była czytelna. Warto również ułożyć je w takiej kolejności, by na początku znalazły się te najsilniej potwierdzające tezę, a dopiero później te słabsze.
Argument to dowód potwierdzający słuszność tezy. Przygotowując argumenty do rozprawki, należy mieć na uwadze, że muszą one być rzeczowe, czyli oparte na faktach, oraz sformułowane zgodnie z wymogami retoryki.
W przypadku rozprawki z hipotezą po każdym z przytoczonych argumentów musi następować kontrargument, czyli argument obalający. Tylko jeśli rozważymy problem z różnych punktów widzenia, nasza praca będzie mogła zostać uznana za obiektywną i rzetelną.
Każdy z argumentów oraz kontrargumentów powinien być poparty odpowiednim przykładem z tekstów kultury. Możemy sięgnąć do wybranego dzieła literackiego, filmu, historii, sztuki lub przytoczyć słowa jakiegoś autorytetu.
Aby rozwinięcie rozprawki było czytelne, warto skonstruować je tak, by argument był zawarty w jednym zdaniu na początku akapitu, a w kilku kolejnych opisany, uzasadniony i poparty przykładem.
Wprowadzenie argumentu
Do wprowadzania kolejnego argumentu możesz użyć któregoś z poniższych zwrotów:
- „Na wstępie…”,
- „Po pierwsze… Po drugie… Wreszcie…”,
- „Kolejny argument potwierdzający tezę to…”,
- „Kolejnym argumentem może być…”,
- „Z całą pewnością można stwierdzić, że…”.
Wprowadzenie kontrargumentu
Z kolei do wprowadzania kontrargumentów przydadzą się zwroty takie jak:
- „Z drugiej strony…”,
- „Z kolei…”,
- „Można również mieć odmienny pogląd…”,
- „Z innego punktu widzenia…”,
- „Można nie zgodzić się z powyższymi słowami…”,
- „Kontrargumentem jest…”,
- „Polemizując…”.
Zakończenie
Zakończenie rozprawki to ostatnia część tej formy wypowiedzi zawierająca podsumowanie oraz konkluzję. Powinny znaleźć się w nim wnioski, które skłonią czytelników do refleksji nad problemem i jego rozstrzygnięciem. Trzeba uważać, by nie pisać jeszcze raz rozważań znajdujących się we wstępie. Nie należy również powtarzać argumentów, a jedynie krótko się do nich odnieść, by podkreślić słuszność postawionej we wstępie tezy. Warto również zastanowić się, czy z argumentów można wyciągnąć jeszcze jakieś wnioski, które dotychczas nie pojawiły się w rozprawce.
Zakończenie nie powinno być zbyt długie – wystarczy jeden akapit podobnej długości co wstęp. Przydadzą się tu poniższe wyrażenia:
- „Przytoczone argumenty jednoznacznie dowodzą, że…”,
- „Z całą pewnością mogę stwierdzić, że…”,
- „Przedstawione przykłady dowodzą, że…”,
- „Podsumowując…”,
- „Przedstawione argumenty udowodniły, że…”.
W przypadku rozprawki indukcyjnej, jeśli argumenty którejś ze stron były lepsze lub liczniejsze, w zakończeniu pracy z hipotezy możesz wprowadzić tezę. Jeśli natomiast nadal nie potrafisz zająć określonego stanowiska, powinieneś zakończyć rozprawkę podkreśleniem, że zagadnienie jest zawiłe.
Rozprawka – przydatne rady
Znamy już rodzaje rozprawki oraz jej prawidłową konstrukcję. W dalszej części artykułu zebraliśmy garść przydatnych porad, które umożliwią dopracowanie tej formy wypowiedzi.
Zadbajmy o spójność przytoczonych argumentów
Wiemy już, że warto uporządkować argumenty w ten sposób, by te najsilniej udowadniające tezę znalazły się na początku. Oprócz tego należy zadbać o ich spójność, czyli o to, by kolejny argument w jakiś sposób łączył się z poprzednim. Dzięki temu można wykazać, że argumentacja zawarta w rozwinięciu została dobrze przemyślana. W podkreśleniu powiązań między poszczególnymi argumentami przydadzą się zwroty takie jak:
- „W podobnej sytuacji znalazł się bohater…”,
- „Ten sam motyw można znaleźć w książce…”,
- „Również w książce…”.
Uważnie czytajmy polecenia
Czas egzaminów to napięty okres dla uczniów, a presję wzmaga świadomość, że od ilości uzyskanych punktów będzie zależeć to, czy uda im się kontynuować naukę w wymarzonej szkole, lub np. uzyskać odpowiedni certyfikat językowy. Niektórzy pod wpływem stresu panikują i zapominają o tym, jak ważne jest to, by dokładnie przeczytać polecenie.
W poleceniu znajdziemy nie tylko temat rozprawki – bardzo często zawiera się w nim też sugestia, ile argumentów powinno znaleźć się w pracy. Jeśli napisane jest, by odnieść się do podanego fragmentu jakiegoś dzieła oraz dowolnych tekstów kultury, to wiemy, że musimy podać minimum dwa argumenty z dobranymi przykładami z tekstów kultury. Polecenie nierzadko wskazuje również, do jakich tekstów literackich powinniśmy się odnieść. Na maturze uczniowie często są proszeni o to, by odnieść się do podanego fragmentu dzieła, całego utworu oraz innych tekstów kultury. Jeśli nie przytoczymy argumentu oraz przykładu z tego tekstu kultury, stracimy punkty. Przeczytajmy więc polecenie uważnie i tyle razy, ile potrzebujemy – te kilkanaście poświęconych sekund może zapewnić nam dodatkowe punkty, które łatwo stracić przez bycie nieuważnym.
Unikajmy zdań wielokrotnie złożonych
To prosty sposób na poprawienie czytelności rozprawki i uniknięcie błędów interpunkcyjnych. Formułowanie zdań wielokrotnie złożonych naraża nas na to, że w trakcie pisania zgubimy sens. Zdania proste lub złożone tylko z dwóch zdań składowych uchronią nas przed tymi problemami. Oczywiście nie chodzi o to, by w całej rozprawce nie napisać ani jednego zdania wielokrotnie złożonego – a jedynie, by ograniczyć ich ilość i nie bać się skracania zdań.
Odwołujmy się do ciekawych tekstów
Szkolne lektury to skarbnica ciekawych motywów i łatwo znaleźć w nich dobre przykłady do poparcia argumentów. Nie bójmy się jednak sięgać po teksty spoza kanonu lektur. Szczególną uwagę warto zwrócić na dzieła cenionych, nagradzanych twórców, a także utwory niszowe, nieznane ogółowi – zarówno polskie, jak i zagraniczne (np. angielskie, hiszpańskie, francuskie).
Pamiętajmy również, że nie musimy ograniczać się do książek. Jeśli w poleceniu znajduje się informacja, że w swojej pracy powinniśmy posłużyć się przykładami z wybranych tekstów kultury, to odwoływanie się do filmów, dzieł sztuki, piosenek, nurtów filozoficznych czy znanych autorytetów jest jak najbardziej wskazane. Najważniejsze, by wybrane przykłady dobrze ilustrowały argumenty.
Przytaczajmy konkretne przykłady
Szukając przykładów z tekstów kultury pasujących do argumentów, starajmy się unikać ogólników. Pamiętajmy, że przytaczając przykłady, nie tylko ilustrujemy argument, ale również udowadniamy swoją znajomość danego dzieła. Napiszmy więc dokładnie, co zrobił omawiany bohater, dlaczego się na coś zdecydował, gdzie działy się wydarzenia. Starajmy się myśleć o konkretnych scenach z wybranego utworu.
Unikajmy pisania rozprawki w pierwszej osobie
Używanie wyrażeń w pierwszej osobie nie jest błędem i niektórzy nauczyciele wręcz zalecają ich stosowanie, szczególnie na wcześniejszych etapach edukacji. Nie powinno to więc grozić utratą punktów. Warto mieć jednak na uwadze, że rozprawka to uproszczona rozprawa naukowa, co oznacza, że powinna być jak najbardziej obiektywna. Jeśli chcemy więc doszlifowywać tę formę pisemną, spróbujmy zrezygnować w niej z wyrażeń ujawniających nas jako osobę piszącą. Rozprawka będzie wtedy elegantsza.
Napisanie rozprawki nie musi być trudne!
Mamy nadzieję, że nasza instrukcja krok po kroku oraz porady dotyczące rozprawki okażą się pomocne w pracy nad tą formą wypowiedzi. Jeśli interesuje Cię język polski i chciałbyś dowiedzieć się więcej na tematy z nim związane, zapraszamy do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu.
Jeżeli zaś chcesz pogłębić swoją znajomość języka angielskiego, francuskiego lub innego – skorzystaj z naszej oferty i zapisz się na jeden z kursów w naszej szkole językowej. Oferujemy zajęcia indywidualne (w tym lekcje przygotowujące do matury z angielskiego i e-korepetycje) oraz kursy dla firm, opracowane w taki sposób, by odpowiedzieć na potrzeby każdego klienta i pomóc mu zmierzyć się z wyzwaniami. Zapraszamy do kontaktu!