Mówi się, że przysłowia są mądrością narodu. Często zawierają w sobie wiedzę na rozmaite tematy, a także odnoszą się do pewnych prawidłowości, które występują w otaczającym nas świecie. Skrupulatna obserwacja i umiejętność wyciągania trafnych wniosków pozwalały naszym przodkom tworzyć przeróżne przysłowia i powiedzenia. Dzięki temu dziś możemy czerpać z tych ludowych prawd, które niewątpliwie wzbogacają nasz język.
W tym artykule wyjaśniamy, czym jest powiedzenie oraz co je odróżnia od przysłowia. Dodatkowo przytaczamy przykłady popularnych polskich powiedzeń. Tak więc jeśli interesuje Cię ten temat, koniecznie czytaj dalej!
Spis treści:
Czym są powiedzenia?
Zgodnie z definicją widniejącą w Słowniku języka polskiego PWN powiedzenie to „krótka, zwięzła wypowiedź zawierająca jakąś myśl ogólną, morał itp.”. Zazwyczaj odnosi się do istotnych aspektów życia jego twórców (czyli naszych dziadków i pradziadków), którymi niewątpliwie były praca, rodzina oraz co nieco zaskakujące, pogoda.
Ta ostatnia odgrywała szczególnie ważną rolę, ponieważ od warunków pogodowych zależała obfitość plonów, a co za tym idzie wyżywienie całego gospodarstwa. Stąd najwięcej w polszczyźnie powiedzeń związanych z porami roku czy miesiącami oraz ich charakterystyką.
Przysłowie a powiedzenie
Według Słownika języka polskiego PWN, przysłowie jest „krótkim zdaniem utrwalonym w tradycji ustnej, wyrażającym jakąś myśl ogólną”. Tym samym pojęcie przysłowia nie odbiega od przytoczonej wcześniej definicji powiedzenia. Oprócz zwięzłego charakteru cechą wspólną powiedzeń i przysłów jest ich dydaktyczny wydźwięk. Zarówno w tych pierwszych, jak i drugich możemy upatrywać morału, przestrogi lub wskazówki. Co więcej, obie formy przekazywane są z pokolenia na pokolenie w obrębie danego obszaru kulturowego.
Biorąc pod uwagę wymienione cechy, trudno stwierdzić, czym właściwie różnią się te dwa rodzaje wyrażeń językowych. W codziennej praktyce językowej oba terminy stosowane są wymiennie. Jednakże według niektórych źródeł przysłowie jest jednym z rodzajów powiedzenia. Ponadto, przysłowia znacznie częściej mają formę rymowaną, co ułatwia ich zapamiętywanie.
Znane polskie przysłowia i powiedzenia
Język polski obfituje w przysłowia, które powstawały na przestrzeni wielu wieków. Pierwszy zbiór takich polskich sentencji pod tytułem Proverbiorum polonicorum został sporządzony przez Salomona Rysińskiego w 1618 roku. Z kolei sam termin „przysłowie” wprowadził do polszczyzny pisarz Andrzej Maksymilian Fredro.
Dzięki swojej bogatej historii polskie aforyzmy stanowią niebywałą spuściznę kulturową, a wiele z nich wciąż znajduje odzwierciedlenie w codziennym życiu. Dlatego w tym artykule przytaczamy kilkanaście najpopularniejszych przykładów.
Powiedzenia związane z pracą
Praca jest szczególnie ważnym elementem życia każdego człowieka, w końcu, jak głosi znane polskie przysłowie, „bez pracy nie ma kołaczy”. W przeszłości kołacz oznaczał pieczywo obrzędowe wypiekane jedynie na specjalne okazje. W podanym przysłowiu jest symbolem sukcesu, który może zostać osiągnięty dzięki trudowi i wytrwałości.
Jeden z nadrzędnych celów naszych dziadków stanowiło wykarmienie rodziny, a to możliwe było dzięki uczciwej pracy, która pozwalała na godziwy zarobek. Stąd tak wiele w języku polskim takich złotych myśli jak:
„Gdzie się z chęcią zejdzie praca, tam się hojnie trud opłaca”
„Im większa jest praca, tym są milsze znoje”
„Krzywa praca nie popłaca”
„Kto latem pracuje, zimą głodu nie czuje”
„Kto nie chce pracy znieść, ten nie ma co jeść”
„Z niewolnika nie ma pracownika”
„Żadna praca nie hańbi”
„Jaka praca, taka płaca”
Powiedzenia dotyczące pogody i pór roku
Mnóstwo polskich przysłów odnosi się do pogody i do relacji pomiędzy różnymi porami roku lub miesiącami. Taki stan rzeczy częściowo wynika z wpływu, jaki warunki atmosferyczne miały na rolnictwo, które dawniej stanowiło jedno z niewielu źródeł żywności. Stworzone na bazie doświadczeń przysłowia były swoistymi wskazówkami, jakiej aury należy się spodziewać i na co trzeba się przygotować.
Przykłady
Poniżej znajdziecie przykłady tego typu aforyzmów.
„Adam i Ewa pokazują, jaki styczeń i luty po nich następują”
„Bój się w styczniu wiosny, bo marzec zazdrosny”
„Co marzec wypiecze, to kwiecień wysiecze”
„Czerwiec po deszczowym maju często dżdżysty w naszym kraju”
„Czerwiec stały, grudzień doskonały”
„Deszcz na Świętą Małgorzatę jest orzechom na stratę”
„Deszcze częste w kwietniu wróżą, że owoców będzie dużo”
„Gdy bez wiatrów luty chodzi, w kwietniu wicher nie zawodzi”
„Gdy Halina łąki zrosi, rolnik w wodzie siano kosi”
„Gdy pająk w lipcu przychodzi, to za sobą deszcz przywodzi; gdy swą pajęczynę snuje, bliską burzę czuje”
„Gdy październik ciepło trzyma, zwykle mroźna bywa zima”
„Gdy w Katarzynę lód nie stanie – szykuj sanie; gdy w Katarzynę mróz – szykuj wóz”
„Gromniczna pogodna, będzie jesień dorodna”
„Idzie luty, podkuj buty”
„W marcu jak w garncu”
„Kiedy ptaki w styczniu śpiewają, to im w maju dzioby zamarzają”
„Kiedy się jaskółka zniża, deszcz się do nas zbliża”
„Kwiecień plecień, bo przeplata – trochę zimy, trochę lata”
Powiedzenia związane z rodziną
Kolejną kluczową sferą naszego życia jest rodzina. Stanowi ona naszą siłę i ostoję w trudnych chwilach. W przeszłości więzy krwi zobowiązywały do pewnych poświęceń, co sprzyjało powstawaniu takich porzekadeł jak „i ostatnim kęsem chleba podzielić się z bratem trzeba”.
Przykłady
Pozostałe mądrości dotyczące rodziny to:
„Jaka mać, taka nać”
„Jaka matka, taka córka”
„Jaki ojciec, taki syn”
„Jakoś chował syna, tak on z tobą poczyna”
„Lepiej dzieciom dać, niż od dzieci brać”
„Mąż doradza, a przy żonie władza”
„Niedaleko pada jabłko od jabłoni”
Inne popularne polskie powiedzenia
W związku z ogromną ilością polskich powiedzeń nie sposób wymienić je wszystkie, dlatego też poniżej znajdziesz sentencje, które są najczęściej stosowane w dzisiejszej polszczyźnie.
„Nieszczęścia chodzą parami”
„Nie dziel skóry na niedźwiedziu”
„Kto z kim przestaje, takim się staje”
„Stara miłość nie rdzewieje”
„Apetyt rośnie w miarę jedzenia”
„Nie chwal dnia przed zachodem słońca”
„Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu”
„Łaska pańska na pstrym koniu jeździ”
„Tonący brzytwy się chwyta”
„Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”
„Dobrymi chęciami jest piekło wybrukowane”
„I wilk syty, i owca cała”
„Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”
„Lepiej późno niż wcale”
„Nie wszystko złoto, co się świeci”
„Kuj żelazo, póki gorące”
„Nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki” = Panta rhei
„Nie szata zdobi człowieka”
„Pierwsze koty za płoty”
„Nie ma róży bez kolców”
„Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”
„Przyganiał kocioł garnkowi”
„Raz na wozie, raz pod wozem”
„Skąpy dwa razy traci”
„Śmiech to zdrowie”
„Czas leczy rany”
„Śpiesz się powoli”
„Strzeżonego Pan Bóg strzeże”
„Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka”
„Czas to pieniądz”
„Szewc bez butów chodzi”
„Uderz w stół, a nożyce się odezwą”
„Do trzech razy sztuka”
„Trafiła kosa na kamień”
„Z dużej chmury mały deszcz”
„Co z oczu, to z serca”
„Zapomniał wół, jak cielęciem był”
„Cicha woda brzegi rwie”
„Co dwie głowy, to nie jedna”
„Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał”
„Dla chcącego nic trudnego”
„Kłamstwo ma krótkie nogi”
„Wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma”
„Mądry Polak po szkodzie”
Powiedzenia w innych językach
Oczywiście tego typu mądrości występują także w innych językach. Angielskie powiedzenie easy come, easy go jest odzwierciedleniem słynnego „łatwo przyszło, łatwo poszło”. Za to francuskie c’est la vie oznaczające „takie jest życie” to popularny motyw pojawiający się w tytułach nie tylko zagranicznych, ale również polskich utworów muzycznych.
Zatem jeśli chcesz dowiedzieć się, jakich jeszcze przysłów używają Anglicy czy Francuzi, rozpocznij kurs angielskiego lub francuskiego w naszej szkole i się przekonaj! Doświadczony lektor przedstawi Ci przysłowia występujące w danym języku, a także wyjaśni ich znaczenie. Poza tym będziesz miał okazję szlifować swoje umiejętności językowe pod okiem najlepszych fachowców. Nie zwlekaj, dołącz do nas już dziś!