Pojawiają się w naszych codziennych wypowiedziach, kiedy oprócz nazwania istot żywych, rzeczy czy zjawisk chcemy opowiedzieć coś więcej o tym, jak one wyglądają, z czego są zrobione czy jak je odbieramy. Z pomocą przychodzą nam wówczas właśnie przymiotniki.
Czym są przymiotniki? Na jakie pytania odpowiadają i jaką funkcję pełnią w zdaniu? W jaki sposób możemy je stopniować? Czym są przymiotniki dzierżawcze? W tym artykule zebraliśmy najważniejsze informacje na temat tej części mowy.
Spis treści:
Co to jest przymiotnik?
Przymiotniki należą do dziesięciu podstawowych części mowy. Ich nazwa pochodzi od słowa „przymiot”, czyli cechy, właściwości, ponieważ przymiotniki pozwalają nam właśnie na opisanie cech istot żywych, przedmiotów, stanów lub zjawisk. Mogą określać zarówno te właściwości, które postrzegamy zmysłami, jak i wywnioskowane, abstrakcyjne czy subiektywne.
Przymiotniki najczęściej zobaczymy wraz z określanymi przez nie rzeczownikami. Zaliczamy je jednak do samodzielnych części mowy, czyli do takich, które mogą funkcjonować jako zdania bądź równoważniki zdań. Na przykład na pytanie: „Jaka jest dziś pogoda?” możemy odpowiedzieć jedynie przymiotnikiem „Ładna”, bez konieczności dodawania innych wyrazów.
Na jakie pytania odpowiada przymiotnik?
Przyjęło się, że przymiotnik odpowiada na pytania „jaki?”, „jaka?”, „jakie?”, a także – „czyj?”, „czyja?”, „czyje?” oraz „który?”, „która?”, „które?”. Tę teorię często wykorzystuje się w szkołach, ponieważ pomaga uczniom lepiej zrozumieć tę część mowy. Nie jest to jednak do końca precyzyjne, ponieważ o tym, czy jakiś wyraz jest przymiotnikiem, decyduje funkcja, jaką pełni on w języku, a nie to, na jakie pytania odpowiada.
Odmiana przymiotnika
Przymiotnik to odmienna część mowy, choć znajdziemy również powszechnie stosowane zapożyczenia, które stanowią wyjątek. Przymiotniki pochodzące z języka polskiego lub mocno w nim zakorzenione odmieniają się przez przypadki (podobnie jak rzeczownik), rodzaje i liczby (w liczbie pojedynczej rodzaj męski, rodzaj żeński i rodzaj nijaki, w liczbie mnogiej – rodzaj męskoosobowy i rodzaj niemęskoosobowy).
Przykład – odmiana przymiotnika „wysoki” w stopniu równym
To, w jaki sposób przymiotniki ulegają odmianie, możemy zaobserwować na przykładzie słowa „wysoki”. W liczbie pojedynczej (rodzaj męski, żeński i nijaki) ten przymiotnik odmienia się następująco:
M. wysoki – wysoka – wysokie
D. wysokiego – wysokiej – wysokiego
C. wysokiemu – wysokiej – wysokiemu
B. wysoki – wysoką – wysokiego
N. (z) wysokim – wysoką – wysokim
Msc. (o) wysokim – wysokiej – wysokim
W. Witaj, wysoki! – wysoka! – wysoki!
Liczba mnoga – rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy – prezentuje się:
M. wysocy – wysokie
D. wysokich – wysokich
C. wysokim – wysokim
B. wysokich – wysokie
N. (z) wysokimi – wysokimi
Msc. (o) wysokich – wysokich
W. Witajcie, wysocy! – wysokie!
Funkcja przymiotnika w zdaniu
Zwykle spotykamy się z przymiotnikami pełniącymi w zdaniach rolę przydawki, określającej towarzyszący jej rzeczownik. Przymiotniki mają wtedy taką samą liczbę, rodzaj oraz przypadek co rzeczownik.
Przymiotnik może również wystąpić w zdaniu w roli:
- podmiotu, na przykład przymiotnik „chory” w zdaniu „Chory poczuł się lepiej”;
- orzecznika, czyli części orzeczenia imiennego, na przykład przymiotnik „ciekawa” w zdaniu „Ta książka jest bardzo ciekawa”;
- dopełnienia, na przykład przymiotniki „bogaci” i „biedni” w zdaniu „Robin Hood zabierał bogatym, a dawał biednym”.
Stopniowanie przymiotników
Przymiotniki określają cechy i właściwości przedmiotów i osób, a te mogą występować w różnym natężeniu. Tę intensywność określamy precyzyjniej dzięki stopniowaniu, któremu podlega znaczna część przymiotników. Wyróżniamy trzy stopnie intensywności danej cechy: równy, wyższy i najwyższy.
W języku polskim wyróżniamy trzy sposoby stopniowania przymiotników:
- prosty – stopniowanie przymiotników za pomocą dodania przyrostka „-szy” w stopniu wyższym oraz przyrostka „-szy” i przedrostka „naj-” w stopniu najwyższym, na przykład: miły – milszy – najmilszy.
- opisowy – stopniowanie za pomocą dodania słowa „bardziej” w stopniu wyższym i słowa „najbardziej” w stopniu najwyższym, na przykład: interesujący, bardziej interesujący, najbardziej interesujący.
- nieregularny – podlega mu jedynie kilka przymiotników, które podczas stopniowania zmieniają fleksyjny temat przymiotnika, na przykład: duży – większy – największy, zły – gorszy – najgorszy.
Co ciekawe, przymiotniki możemy stopniować również w dół, podkreślając słabnięcie jakiejś właściwości. Wtedy oprócz stopnia równego pojawią się stopień niższy i najniższy. Stopniowanie przymiotników w dół ma zawsze charakter opisowy i tworzy się je poprzez dodanie słowa „mniej” do stopnia niższego oraz „najmniej” do stopnia najniższego. Przymiotniki utworzone w taki sposób to np. smaczny – mniej smaczny – najmniej smaczny, brzydki – mniej brzydki – najmniej brzydki.
Powszechną omyłką jest używanie równocześnie stopniowania prostego i opisowego. Możemy czasem usłyszeć wypowiedzi takie jak: „Ta książka jest bardziej ciekawsza” lub „Po remoncie wystrój jest bardziej nowocześniejszy”. Takie konstrukcje są poważnym błędem, którego lepiej się wystrzegać.
Podział przymiotników
W języku polskim wyróżniamy cztery grupy przymiotników:
- przymiotniki jakościowe – określają one bezpośrednio bezwzględne cechy rzeczy, zjawisk, osób i zwierząt, na przykład kształt (podłużny, okrągły), wielkość (mały, wielki), temperaturę (ciepły, zimny), kolor (zielony, biały, żółty), smak (gorzki, kwaśny, słodki) i tym podobne. Właściwości te mogą występować w różnym nasileniu, dlatego przymiotniki jakościowe podlegają stopniowaniu (duży, większy, największy).
- przymiotniki relacyjne – określają one cechy odróżniające przedmiot lub zjawisko od innych. Mogą odnosić się do materiału, z którego dany przedmiot został wykonany (drewniany stół, marmurowy posąg), charakteru substancji (kwas siarkowy), charakteru przedmiotu (program komputerowy), typu pojazdu (samochód elektryczny), czasu (olimpiada zimowa), rodzaju czynności (płatność zbliżeniowa) czy miejsca (sklep osiedlowy). Ponieważ te cechy nie występują w różnym natężeniu – możemy jedynie określić, czy dany przedmiot, osoba lub zjawisko posiada tę cechę – przymiotniki relacyjne nie podlegają stopniowaniu.
- przymiotniki dzierżawcze – wskazują, do kogo należy dana rzecz, z kim się wiąże lub od kogo pochodzi, na przykład Ewangelia Mateuszowa, matczyna troska, babcine wypieki, mysia nora, rybia łuska, końska grzywa.
- przymiotniki nieodmienne – wyrazu obcego pochodzenia, które nie odmieniają się przez przypadki, rodzaje ani liczby, na przykład: khaki, mini, super.
Pisownia przymiotników
Pisownia partykuły „nie” z przymiotnikami
Zasady pisowni partykuły „nie” z różnymi częściami mowy potrafią sprawić wiele trudności. Z większością przymiotników partykułę „nie” zapiszemy łącznie – np. niemałe, niebrzydkie, niedrogie, nieciekawe czy niemądre. Jednak, jak to bywa w języku polskim, i od tej reguły znajdziemy wyjątki.
Łączna pisownia partykuły „nie” z przymiotnikami dotyczy przymiotników w stopniu równym. Natomiast „nie” i stopień wyższy oraz stopień najwyższy przymiotników zapisujemy rozdzielnie, na przykład: nieduży – nie większy – nie największy, nieładny – nie ładniejszy – nie najładniejszy.
Partykułę nie zapiszemy oddzielnie, gdy zaprzeczamy całemu wyrażeniu, na przykład: „To nie ostatni z przykładów”, w znaczeniu „To nie jest ostatni z przykładów”.
Drugim przykładem sytuacji, gdy partykuła „nie” zostanie zapisana oddzielnie, jest ta związana z wyrażaniem przeciwwstawień, na przykład: „nie duży, ale ogromny”, „nie plastikowy, a drewniany” i „nie nowy, lecz stary”.
W przypadku niektórych przymiotników partykułę „nie” zapiszemy za pomocą łącznika. Dzieje się tak, gdy mamy do czynienia z przeciwstawieniem logicznym oraz przymiotnikiem pisanym wielką literą, na przykład „dramat nie-Szekspirowski” (czyli napisany przez innego autora niż Szekspir).
Przymiotniki złożone
Pisownia przymiotników złożonych może sprawić sporo trudności. Są to przymiotniki złożone z dwóch lub więcej członów, na przykład: kolor bladoróżowy, słodko-gorzki smak, sok jabłkowo-pomarańczowy. Na szczęście istnieje jasna reguła, kiedy należy zapisywać je razem, a kiedy z łącznikiem.
Gdy człony są równorzędne znaczeniowo, należy zapisać je z łącznikiem, na przykład: flaga biało-czerwona, biało-czarny kot.
Natomiast jeśli człony przymiotnika są nierównorzędne znaczeniowo (czyli pierwszy jest określeniem drugiego), należy zapisać je łącznie, na przykład: jasnoniebieski kwiat, trawiastozielony materiał.
Warto pogłębiać wiedzę o językach
Język polski jest bogaty i różnorodny, co czyni go niezwykle ciekawym. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na jego temat, zapraszamy do zapoznania się z innymi artykułami na naszym blogu.
Zastanawiasz się, czy przymiotniki odmieniają się w języku angielskim? Co warto wiedzieć o tej i innych częściach mowy w tym języku? Zobacz szczegółowe informacje w zakładce Angielski od podstaw: przymiotniki, rzeczowniki, czasowniki.
Jeżeli zaś chcesz kompleksowo pogłębić swoją znajomość języka angielskiego, francuskiego lub innego – skorzystaj z naszej oferty i zapisz się na jeden z kursów. Nasza szkoła językowa oferuje zajęcia indywidualne oraz kursy dla firm, opracowane w taki sposób, by odpowiedzieć na potrzeby każdego klienta i pomóc mu zmierzyć się z wyzwaniami językowymi. Zapraszamy do kontaktu!